Алтын Орда - әлемдік астық экспорттаушы болды

Алтын Орда - әлемдік астық экспорттаушы болды

Алтын Орданың астық қоймаларында - Солтүстік Қара теңіз және Таман жерлерінде – кенеттен құрғақшылық басталып, астық өлген кезде Византияда ғана емес, Жерорта теңізінің кейбір елдерінде де азық - түлік ашаршылығы орын алды. Жаһандану процестерін бастаған бірінші империя Шыңғыс хан мен оның немерелері құрған империя болды. Соның ішінде әлемдік сауда Еуразия кеңістігінде Тынық мұхит жағалауынан Жерорта теңізіне дейін қарқынды дами бастады.
Біз бүгін көшпелі қоғамдарға қатысты қалыптасқан бұрмалаушылық идеяларды айтып жатырмыз. Еуразия даласындағы көшпелілік немесе көшпелілік, өздеріңіз білетіндей, маусымдық көші - қон жағдайында қарқынды мал шаруашылығы. Дегенмен, атақты орыс тарихшысы И. В. Зайцев, шаруашылық қызметінің жалғыз түрі көшпелі мал шаруашылығы болып табылатын халықтар жоқ және ешқашан болған емес. Әртүрлі тарихи кезеңдерде және әр жерде егіншілік, сауда, қолөнер, тонау, керуенді алып жүру, әскери қызмет, т. б. азды - көпті рөл атқарды. Шамасы, көшпелілердің жартылай отырықшы және отырықшы халыққа айналу үрдісі үздіксіз жүріп жатқан сияқты. (1)
Көптеген Орда және Ордадан кейінгі мемлекеттік құрылымдарда мал шаруашылығы экономиканың негізі болған жоқ. Сол Қырымда мал шаруашылығымен қатар егіншілік, жүзім, бау - бақша және бақша дақылдары бірдей маңызды рөл атқарды. Қырым хандығының негізгі астық қоймасы түбектің оңтүстігіндегі жағалау белдеуі мен Таман болды. Таман (қазір Ресейдің Краснодар өлкесі) мен Кубань бүгінде астық дақылдарының негізгі жеткізушілері екендігі кездейсоқ емес.
Алтын Орда экономикасының ең маңызды тармағы ауыл шаруашылығы экспорты, оның ішінде бидай болды. Орда тарихының бұл фактісі Алтын Ордаға қатысты басқа да көптеген деректер сияқты тарихнамада сирек кездеседі. Бұл Алтын Орданың тек көшпелі өмір салты туралы қалыптасқан идеяларға сәйкес келмейтін шығар. Соған қарамастан, Орданың Византиямен саудасы ішкі алауыздықтан азайған бойда Византияда ашаршылық заманы басталғаны белгілі.
Қырымның солтүстігіндегі Понти аймағы, Қырымнан Прут пен Дунайдың сағасына дейінгі Қара теңіз жағалауы, Батыс Еуразияның орманды дала зонасы ежелгі дәуірден бері әртүрлі мемлекеттердің нан қорабы қызметін атқарды. Қырым қалаларының генуезиялық, византиялық және басқа да көпестері Византияға ғана емес, Италияға және басқа елдерге астық, тұз, балық және басқа да тұрмыстық заттармен бірге өнімдерді жөнелтті. (2)
Пайдаланған әдебиет:
1. Зайцев И. В. Астрахань хандығы / РҒА Шығыстану институты. 2 - ші басылым, рев. М.: Вост. лит. 2006. 303 б.

2. Шамилоғлы Ы. Ұлыс Жошының Жерорта теңізі елдерімен саудасы // Татарлардың көне заманнан бергі тарихы жеті томдық. Т. 3: Ұлыс Жошы (Алтын Орда). XIII - XV ғасырдың ортасы. Қазан, 2009. С. 287 - 294.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты