Нағыз қазақ ұлтының мен жердің патриоты – Жұмабек Тәшенов

Нағыз қазақ ұлтының мен жердің патриоты – Жұмабек Тәшенов

Жұмабек Тәшенов 1915 жылы Ақмола облысының Аршалы ауданында дүниеге келді. Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе облыстарында басшы лауазымдарда болғандықтан, ол өзін іскерлік атқарушы, жоғары дәрежелі мемлекет қайраткері, құзыретті және ақылды басшы ретінде көрсетті. 1955 - 1960 жылдары Қазақстан Жоғарғы Кеңесін басқарды, яғни Парламент төрағасы болды, ал 1960 - 1961 жылдары Қазақ КСР - ның Министрлер Кеңесінің төрағасы болды, яғни Қазақ КСР - ның Премьер - Министрі болды.
Тәшенов Қазақстанның басшылығында болған жылдары, КСРО - да Хрущев Кеңес үкіметін басқарды және КСРО - ның шығысындағы, негізінде Қазақстан жерінде, тың және тыңайған жерлерді игеру компаниясын 1954 - 1964 жж. жүргізуге үлкен күш салған еді. Хрущевтің тың жерлерді игеру идеясына қарсы болған сол кездегі Қазақстанның бірінші басшысы Жұмабай Шаяхметов болды. Қазақстандағы тың жерлерді игеруге қарсы негізгі дәлелдер солтүстік Қазақстанның далаларында дәстүрлі түрде дамыған мал шаруашылығына үлкен зиян болады және сол кезде өз туған республикасында қазақ халқының азаюна қарсы болды.
Тарих ғылымдарының докторы, профессор Бейімбет Ермұхан былай деп жазады: «1960 жылдардың басында Хрущевтің Тың – Целинный өлкесі (соған бес Қазақстанның солтүстік обылыстары кіруге тиіс еді) арқылы әрекет еткен кезде, Қазақ республиканың аумақтық біртұтастығына елеулі қатер төнді, Тың өлкесі тікелей Одақ орталығына бағынатын еді. Бақытымызға орай, сол уақытта Қазақ КСР - ның Министрлер Кеңесінің Төрағасы Жұмабек Тәшенов Хрущевтің ұсынысына қатты қарсы шықты. Хрущевтің жосықсыз идеясы табысқа жете алмады.
1953 жылдан бастап, Сталин қайтыс болған уақыттан бастап, кеңестік тоталитарлық әкімшілік жүйесін реформалау әрекеттері басталды, пост - сталиндік КСРО - да қоғамдық өмірдің түрлі салаларын ырықтандыру басталды. Бірақ командалық - әкімшілік жүйенің негіздері өзгеріссіз қалды, Одақтық республикалар Орталықтың алдында өз міндеттері сақтады. Сол кезде Никита Хрущев СОКП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болды. Хрущевтің бастамасымен тың игеру эпопеясы жүргізілді.
1961 жылы Н. Хрущев жаңа әкімшілік - территорияадық ұйымдастыруды ұсынды: Қазақстанның солтүстік бес обылыстарын – Тың өлкесінің құрамына енді, Қазақстанның барлық батыс обылыстарын – Батыс өлкесіне қосты және болашақта, Хрущевтің зымиян жоспары бойынша, Тың және Батыс өлкелері Ресейге құрамына қосылуға тиіс. Хрущевтің зымиян жоспарына сәйкес, Шымкент облысы – Өзбекстанға, Маңғыстау облысына – Түрікменстанға берелетін еді, осылайша Қазақстаннан ештеңе қалмайтын еді!
Жұмабек Тәшенов осы шешімдердің барлығына ашық және қатал қарсы шықты. Ол КСРО - ның Конституциясына шағымданып, Хрущев пен Одақтың шешімдерінің дұрыс еместігін дәлелдеді. Бұл Қазақстанның аумақтық тұтастығын сақтап қалуға көмектескен Тәшеновтың патриоттық, азаматтық, адамдық және жеке принциптік позициясы болды. Бұндай әрекет Тәшеновке өте қымбатқа түседі – оны Шымкентке жұмысқа жібереді, онда ол зейнетке шыққанша жұмыс істейді. Кеңес жылдары Тәшеновты бәрі түсінбеді.
Бірыңғай ортақ ел – КСРО бар сияқты көрінеді, оның қандай айырмашылығы бар, оның шеңберінде бірыңғай кеңестік мемлекеттің аймақтары қай республикасына жатады маңызды емес болды ғой. Бірақ КСРО - ның күтпеген және жылдам ыдырауы КСРО замандағы көрнекті қазақстандық саясаткердің болашақты үлкен жауапкершілікпен мен даналықпен болжау мен түсіну көрсетіп отыр.
Қарабақта азербайжандық - армяндық қақтығыс, Оштағы қырғыз - өзбек қырғыны, Қырым, Донбасс, Приднестровье, осетиялық - ингуштық қақтығыстар, грузин - осетин және грузин - абхаз соғыстары, Ферғана алқабында қырғыз, өзбек, тәжік анклавдарының шешілмеген мәселелері Ташеновтың ұлылығын мен көрегендігінің айқын дәлелі.
Барлық осы оқиғалар бір нәрсе көрсетіп отыр екен: кеңес халықтарының достығы – бұл кеңестік пропаганданың өтірік идеясы мен ұраны, ал екіншісі – туған республикасының аумақтық тұтастығы – бұл қазақ халқының болашағының жарқын жолы.
Тәшенов Алматы қаласы Абай даңғылының басында қазақтың Ұлы ойшыл мен ақынның ескерткішін орнатуға үлкен еңбек сіңірді. Ол Кремльдің билеушілерін сендіру үшін – Тбилисиде Руставели даңғылы, Ташкентте Науаи даңғылы, Мәскеуде Горький даңғылы бар екенін айтып, солай Ұлы Абайға керемет ескерткіш орнатты.
Жұмысын аяқтау үшін «Медеу» спорт кешенінің құрылысына өз әріптесі, КСРО - ның Жоғарғы Кеңесінің Президиумының төрағасы К. Ворошиловты Алматыға шақырып, Медеу тауына құрметті қонақты апарады және оның қызығушылыгын танытып, осы керемет спорт кешеннің құрылысын аяқтау үшін қажетті қаражатты Мәскеуден алады.
СОКП - ның Жиырмасыншы съезінің шешіміне сәйкес, «халық жаулары» деп аталатын жаппай сталиндік қуғын - сүргінге ұшыраған, жалған және сотталғандардың жақсы жадысын қалпына келтіру үшін Қазақстанда осындай комиссияны басқарған Жұмабек Ахметұлы Тәшенов болды.
Тәшенов 1958 жылы Мәскеуде қазақ әдебиетінің онкүндігінің бастамашысы болды, қазақ әдебиетіне және өнер қайраткерлеріне кеңестік мемлекеттік наградалармен лайықты баға беруге және Қазақстанның бес көрнекті әртістерге «КСРО халық әртісі» атағына ие болуға үлкен еңбек сіңірген еді.
Б. Момышұлының «Біздің артында Мәскеу» кітабын жариялауға белсенді кедергі келтірген Қазақстан Компартияның Орталық Комитетінің кедергілер мен тосқауылдарға қарамастан, Ж. Тәшенов кітапті жарыққа шығару үлкен көмек берді.
Тәшенов Алматы қаласының орталығында салынған 120 пәтерлік үйді Кеңес Қазақстанның көрнекті мәдениет қайраткерлеріне толығымен тапсырды, олардың көбісі Алматыда бірнеше жыл бойы өз үйлері жоқ болған еді.
Тәшенов М. Әуезовтің «Абай» романының Лениндік сыйлығына ұсынысын жеке өзі бастады. Тәшеновтың бастамасының арқасында атақты күрішші Ыбрай Жақаев пен шопан Жазылбек Қуанышбаев Социалистік Еңбек Ері екінші жұлдызына ие болды.
Тәшенов мемлекеттік саясаттың барлық салаларында жас және белсенді ұлттық кадрларды іріктеу мен тәрбиелеуде, сондай - ақ Қазақстан Министрлер Кеңесінің Төрағасы бола отырып, Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің үкіметтік аппаратының жұмысына он екі қазақ ұлттың азаматын тартты.
Менің ойымша, Жұмабек Тәшеновке арналған ескерткіштер тек Қазақстанның астанасында ғана емес, еліміздің барлық облыс мен аудан орталықтарында ашылуы керек, республиканың барлық елді мекендерінде жаңа жолдар мен көшелерді оның атын беру керек, сондай - ақ «Маңызды адамдардың өмірі» сериясынан кітап шығару, Жұмабек Тәшенов туралы жақсы көркем фильм түсіру керек деп ойлаймын.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты