Қолтырауын – ежелгі жыртқыш және өзендердің патшасы

Қолтырауын – ежелгі жыртқыш және өзендердің патшасы

Қолтырауын (крокодил) – табиғаттың ең ежелгі әрі қорқынышты жыртқыштарының бірі. Бұл ерекше бауырымен жорғалаушылар миллиондаған жылдар бойы үлкен өзгеріске ұшырамай, өз экожүйесінде басым жыртқыш ретінде сақталып келеді. Олардың өмір салты, аңшылық әдістері, құрылымы және мінез - құлқы ғалымдар үшін әрқашан қызықты зерттеу нысаны болды.
Бұл мақалада қолтырауындар туралы қызықты мәліметтер, олардың эволюциясы, мінез - құлқы және табиғаттағы рөлі туралы толық баяндалады.

Қолтырауындардың шығу тарихы
Қолтырауындар – бауырымен жорғалаушылардың ең көне өкілдерінің бірі. Олар 200 миллион жыл бұрын, динозаврлар дәуірінде пайда болған. Бұл жануарлар көптеген эволюциялық өзгерістерге ұшырағанымен, олардың негізгі биологиялық құрылымы өзгеріссіз қалды.
Ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, қазіргі қолтырауындар – динозаврлардың ең жақын тірі туыстарының бірі. Олар мезозой дәуірінен бері аман қалған санаулы жыртқыштардың қатарына жатады.

Қолтырауындардың дене құрылымы
Қолтырауындар – қуатты денесі, мықты жақтары және сауыттай қатты терісі бар жыртқыштар. Олардың дене құрылымында бірнеше ерекше ерекшеліктер бар:
• Ұзын және жалпақ денесі суда тиімді жүзуге мүмкіндік береді.
• Күшті құйрығы су ішінде жылдам қозғалуға және шабуыл жасауға көмектеседі.
• Терісі қатты және мүйізденген қабыршақтармен жабылған, бұл оны жыртқыштардан қорғайды.
• Көздері мен танауы басының жоғарғы бөлігінде орналасқан, бұл оларға су астында жатып, сырттағы жағдайды бақылауға мүмкіндік береді.
• Жақ бұлшық еттері өте мықты – олармен қолтырауын 2000 кг - ға дейін қысым түсіре алады.

Қолтырауындардың түрлері
Қазіргі уақытта әлемде 23 - тен астам қолтырауын түрі бар. Олардың ең танымал түрлері:
1. Тұзды су қолтырауыны (Crocodylus porosus)
• Бұл ең үлкен қолтырауын түрі.
• Ұзындығы 6 – 7 метрге дейін жетуі мүмкін.
• Суда да, құрлықта да өмір сүреді.
• Адамдарға ең қауіпті түрлердің бірі.

2. Ніл қолтырауыны (Crocodylus niloticus)
• Африкада кең таралған.
• Ұзындығы 5 метрге дейін, салмағы 1000 кг дейін жетеді.
• Негізінен тұщы суда өмір сүреді.

3. Америкалық қолтырауын (Crocodylus acutus)
• АҚШ, Орталық және Оңтүстік Америкада кездеседі.
• Орташа ұзындығы 4 - 5 метр.

4. Қытайлық аллигатор (Alligator sinensis)
• Бұл түр сирек кездеседі және жойылу алдында тұр.
• Орташа ұзындығы 2 метрге дейін ғана.
5. Ганг қолтырауыны (Gavialis gangeticus)
• Үндістан мен Непалда кездеседі.
• Өте ұзын әрі жіңішке тұмсығы бар.
• Негізінен балықпен қоректенеді.

Қолтырауындардың мінез - құлқы
Қолтырауындар – суыққанды жыртқыштар, яғни олар өз дене температурасын күн сәулесі арқылы реттейді.
• Олар күндіз көбінесе суға батып демалады, ал түнде белсенді аңшылық жасайды.
• Құрлықта баяу қозғалса да, суда өте жылдам жүзеді (20 - 25 км/сағ).
• Олар жасырын аңшылықты жақсы меңгерген. Су астында тапжылмай жатып, аңшылыққа кенеттен шабуыл жасайды.
• Қолтырауындар топтасып өмір сүре алады, әсіресе үлкен өзендер мен көлдердің бойында.

Қолтырауындардың қоректенуі
Қолтырауындар – етқоректі жыртқыштар. Олар негізінен:
• Балық, құстар, тасбақалар,
• Антилопалар, маймылдар,
• Ірі сүтқоректілер, тіпті кейде буйволдар мен зебраларды аулай алады.
Олардың аңшылық әдісі – жасырын шабуыл. Қолтырауындар көбіне судың астында тұрып, жемтігін жақындатқан кезде жылдамдықпен шабуыл жасайды.
Олардың жақ бұлшықеттері өте қуатты, сондықтан бір рет тістеген соң, жемтікті босатпайды.

Қолтырауындардың көбеюі
Қолтырауындар жұмыртқа арқылы көбейеді.
• Аналық қолтырауындар жылына 20 - 90 жұмыртқа салады.
• Жұмыртқаны 2 - 3 ай бойы құмның астында сақтайды.
• Температураға байланысты, еркек немесе ұрғашы болып туылуы мүмкін.
o Жоғары температурада – еркектер
o Төмен температурада – ұрғашылар пайда болады.

Аналық қолтырауындар жұмыртқадан шыққан балаларына бірнеше апта бойы қамқорлық жасайды, бірақ олар өте тез өседі және аз уақытта өз бетінше өмір сүре бастайды.

Қолтырауындар туралы қызықты фактілер
1. Қолтырауындар 100 жылдан астам өмір сүре алады
Орташа өмір сүру ұзақтығы 70 - 80 жыл, бірақ кейбір түрлері 100 - 120 жылға дейін өмір сүргені белгілі.
2. Олар судың астында 2 сағатқа дейін бола алады
Арнайы қан айналымы жүйесінің арқасында олар су астында ұзақ уақыт тыныс алмай тұра алады.
3. Қолтырауындар жыртқыштарды жейді
Олар тіпті арыстандар мен жолбарыстарға шабуыл жасауы мүмкін.
4. Қолтырауындардың тістері өмір бойы жаңарып отырады
Бір қолтырауын өмір бойы 3000 рет тісін ауыстыруы мүмкін.
5. Қолтырауындар көздерінен "жас" шығарады
Бұл олардың көздерін тұздан тазартуға көмектеседі.
6. Қолтырауындардың жүрегі ерекше жұмыс істейді
Олар қажет болғанда жүрек соғу жылдамдығын минутына 2 - 3 ретке дейін баяулатуы мүмкін, бұл олардың ұзақ уақыт су астында қалуына көмектеседі.

Қолтырауын – табиғаттың ең қуатты және төзімді жыртқыштарының бірі. Олар миллиондаған жылдар бойы өздерінің экожүйесінде жоғарғы деңгейдегі жыртқыш болып қалып отыр.

Бірақ қазіргі уақытта кейбір түрлері жойылып кету қаупінде, себебі адамдар оларды тері, ет және дәстүрлі медицина үшін аулайды. Қолтырауындарды қорғау – табиғатты қорғаудың маңызды қадамдарының бірі.

Қолтырауын – нағыз өзен патшасы және табиғаттың керемет туындысы