Жылқы етінің пайдасы, қолға үйрету тарихы

Жылқы етінің пайдасы, қолға үйрету тарихы

Жылқы – адамзат өркениетінің дамуында ерекше орын алған жануар. Ол тек көлік құралы немесе азық қана емес, тұтас бір халықтардың мәдениеті мен өмір салтына әсер еткен. Қазақ халқы үшін жылқы қасиетті жануар саналады. Оның еті мен сүті тағам ретінде, ал күші көлік ретінде қолданылған. Бұл мақалада жылқы етінің адамға пайдасы, жылқыны қолға үйрету тарихы және оның қазақ қоғамындағы маңызы жайлы баяндалады.

Жылқы етінің адамға пайдасы
Жылқы еті – адам ағзасына өте пайдалы өнім. Оның құрамы көптеген дәрумендер мен минералдарға бай, ал майы басқа ет түрлеріне қарағанда зиянсыз болып келеді.
1. Холестерин деңгейі төмен
Сиыр немесе қой етіне қарағанда, жылқы етінде зиянды холестерин мөлшері аз. Бұл жүрек - қан тамырлары ауруларының алдын алуға көмектеседі.
2. Жеңіл қорытылатын өнім
Жылқы еті адам ағзасына тез сіңеді. Ғалымдардың зерттеуі бойынша, ол 2 - 3 сағат ішінде толық қорытылады, ал сиыр еті 5 - 6 сағатқа дейін сіңіріледі.
3. Ақуызға бай
Жылқы етінде адам ағзасы үшін қажетті ақуыз көп, бұлшықеттердің дамуына және иммунитеттің нығаюына ықпал етеді.
4. Темірдің көп мөлшері бар
Анемиямен (қаназдық) ауыратын адамдар үшін жылқы еті пайдалы, өйткені оның құрамында темірдің жоғары мөлшері бар.
5. Омега - 3 және Омега - 6 май қышқылдары бар
Бұл май қышқылдары жүрек қызметіне, ми жұмысын жақсартуға және ағзаның жалпы тонусын көтеруге көмектеседі.
6. Буын және сүйек ауруларына пайдалы
Жылқы етіндегі коллаген буындар мен сүйектердің саулығын сақтауға көмектеседі. Сондықтан оны әсіресе егде жастағы адамдарға жеу ұсынылады.

Жылқыны қолға үйрету тарихы
Жылқы – адамзат тарихында ең алғашқы қолға үйретілген жануарлардың бірі. Ғалымдардың пікірінше, жылқы алғаш рет қазіргі Қазақстан аумағында, дәлірек айтқанда, Солтүстік Қазақстандағы Ботай мәдениеті кезінде (б. з. д. 3500 – 3000 жылдары) қолға үйретілген.
Ботай қонысында жүргізілген археологиялық қазбалар жылқының сол заманда - ақ қолға үйретілгенін дәлелдейді. Бұл жерде жылқы сүйектері, ат әбзелдері және қымыз қалдықтары табылған. Бұл жылқыны тек көлік ретінде емес, сондай - ақ тамақ үшін пайдаланғанын көрсетеді.

Жылқыны қолға үйретудің негізгі кезеңдері:
1. Көлік ретінде қолдану – адамдар жылқыны алғашында жүк тасуға және ұзақ қашықтықтарға жылдам жету үшін пайдаланған.
2. Жауынгерлік мақсатта пайдалану – атты әскерлер соғыстарда стратегиялық артықшылық берді.
3. Шаруашылықта пайдалану – жылқы жүк тасу, жер жырту, мал бағу және аңшылыққа көмектесті.
4. Азық ретінде пайдалану – жылқының еті мен сүті адамдардың негізгі тағамдарының біріне айналды.
Жылқыны қолға үйрету арқылы адамзат өркениеті жаңа деңгейге көтерілді. Ол қатынас құралын дамытып қана қоймай, соғыс тактикасын өзгертті және көптеген халықтардың мәдениетіне әсер етті.

Қазақ халқы және жылқы
Қазақ халқы үшін жылқы тек көлік немесе азық қана емес, ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі болып саналады. Қазақтардың көшпелі өмір салты жылқысыз мүмкін болмас еді.
1. Көшпелі өмір салты
Қазақтар ертеден жылқыны көлік ретінде пайдаланып, ұзақ сапарларға шыққан. Атқа міну өнері қазақ жауынгерлері үшін маңызды болды.
2. Жылқы және ұлттық тағамдар
Қазақ асханасында жылқы өнімдері ерекше орын алады:
• Қымыз – бие сүтінен жасалатын сусын, денсаулыққа өте пайдалы.
• Қазы - қарта, жал - жая – жылқы етінен жасалатын дәстүрлі тағамдар.
• Жылқының майы – суық күндері ағзаны жылытуға көмектесетін ерекше өнім.
3. Ат спорты және дәстүрлі ойындар
Қазақ халқының ұлттық спорт түрлері жылқымен тығыз байланысты:
• Көкпар – командалық спорт ойыны, онда салт аттылар ешкі тушасын тартысады.
• Бәйге – ат жарысы, жүйріктердің мықтылығын сынайтын ұлттық спорт.
• Аударыспақ – ат үстінде күш сынасу сайысы.
4. Жылқы – мәртебе көрсеткіші

Ежелгі қазақтар жылқы санын байлықтың белгісі ретінде санаған. Кімде - кімде жылқы көп болса, ол ауқатты адам деп есептелген. Сонымен қатар, жылқы сыйлық ретінде берілетін ең құнды тартулардың бірі болған.

Жылқы – адамзат тарихында ерекше рөл атқарған жануар. Қазақ халқы үшін жылқы өмір салтының, мәдениеттің және ұлттық дәстүрлердің ажырамас бөлігі болып қала бермек. Оның еті адам ағзасына пайдалы, ал өзі көлік, спорттық жарыс және дәстүрлі ойындардың басты кейіпкері. Жылқыны қолға үйрету – өркениеттің дамуына үлкен серпін берген маңызды оқиға болды.

Бүгінгі таңда жылқы қазақ халқының мәдени мұрасы ретінде ерекше бағаланады. Қымыз өндіру, ұлттық ойындарды сақтау және жылқы шаруашылығын дамыту – ата - бабадан қалған дәстүрді жалғастырудың көрінісі. Жылқы – тек жануар ғана емес, қазақ халқының тарихы мен болмысының бір бөлігі.