«Қобыланды батыр» жыры

«Қобыланды батыр» жыры
«Қобыланды батыр» — қазақ халқының ерлік пен батырлықты дәріптейтін ең танымал эпостарының бірі. Бұл жыр халық ауыз әдебиетінің асыл мұрасы саналады. Жырда қазақ даласының батырлық дәстүрі, жаугершілік заманда елін, жерін қорғаған батырлардың ерлігі мен олардың асыл армандары көркем бейнеленген.
Жырдың шығу тарихы
«Қобыланды батыр» жырының нақты қай уақытта туғаны белгісіз, бірақ ол қазақ халқының ХІІІ - XV ғасырлардағы жорықтарымен, ел қорғау кезеңдерімен тығыз байланысты. Бұл жыр – елдің тәуелсіздігі үшін күрескен ерлердің ерлігін ұлықтау мақсатында шығарылған батырлық эпос.
Жыр ауыздан - ауызға таралып, ұрпақтан - ұрпаққа жеткен. Оның бірнеше нұсқалары бар. Бұқар, Марабай, Мергенбай жыраулардың жырлаған нұсқалары кең таралған. Әр нұсқасында жырдың негізгі идеясы сақталғанымен, оқиғалар желісі мен кейіпкерлер бейнесінде айырмашылықтар кездеседі.
Жырдың мазмұны мен негізгі оқиғалары
«Қобыланды батыр» жыры Қобыландының туғанынан бастап, оның ержетуі, батырлық жолға түсуі, ел қорғаудағы ерлігі мен батырлық істері жайында баяндалады.
1. Қобыландының дүниеге келуі:
Жыр Қобыландының ата - анасы – Тоқтарбай мен Аналықтың бала көрмей көп жыл зар болып, Қобыландының дүниеге келуімен басталады. Олар ұзақ уақыт баласыз жүріп, Алладан перзент сұрап, ақыры Қобыландыдай ұлға ие болады.
2. Қобыландының ержетуі:
Қобыланды жасынан күшті, батыл әрі ержүрек болып өседі. Ол ел ішіндегі жаулармен күресіп, батыр атағына ие болады.
3. Қобыландының жауға аттануы:
Елге қауіп төнгенде Қобыланды батыр жорыққа аттанып, дұшпанмен шайқасады. Оның басты қарсыластары – Қазан хан мен Тайшық хан. Қобыланды осы жауларын жеңіп, елін қорғап қалады.
4. Жорықтағы ерліктері:
Қобыланды батыр жекпе - жектерде ешкімге дес бермейді. Оның тұлпары Тайбурыл шайқастарда үлкен рөл атқарады. Тайбурылдың шапқан жері ойылып, әрбір адымы мың шақырымға жетеді. Бұл тұлпар батырдың жеңісіне үлкен көмек көрсетеді.
5. Жырдың соңы:
Қобыланды жауды жеңіп, елге тыныштық әкеледі. Жыр оның ерлігі мен халық үшін жасаған қызметін мадақтаумен аяқталады.
Жырдың көркемдік ерекшеліктері
«Қобыланды батыр» жыры көркемдік тұрғыдан бай әрі әсерлі. Оның тілі қарапайым халыққа түсінікті, поэтикалық көркемдігі жоғары. Жырда батырдың бейнесі асқақ рухпен суреттеледі.
• Батыр бейнесі: Қобыланды батыр – батырлықтың, ержүректіліктің, ел қорғаудағы адалдықтың символы. Ол елі мен жерін қорғау жолында жанын аямайды.
• Қобыландының тұлпары Тайбурыл: Қазақ эпостарында тұлпардың рөлі ерекше. Тайбурыл – жылдамдық пен күштің символы. Ол батырға әр шайқаста серік болып, жеңісіне үлес қосады.
• Әйелдер бейнесі: Қобыландының жары Құртқа – ақылды, көреген әрі батырға сенімді серік бола білген әйелдің бейнесі. Ол батырға ақыл - кеңес беріп, әрдайым қолдау көрсетеді.
Жырдың тәрбиелік мәні
«Қобыланды батыр» жырының тәрбиелік мәні зор. Ол жас ұрпақты елін, жерін сүюге, батылдыққа, отансүйгіштікке баулиды. Батырдың ерліктері арқылы жырда әділдік, достық, ерлік пен адалдық қасиеттері дәріптеледі. Сонымен қатар, жырда батырдың халық үшін жан аямай күресуі, қиындыққа мойымауы жас ұрпаққа үлгі болады.
«Қобыланды батыр» жыры — қазақ халқының ұлттық рухани қазынасы. Ол батырлықты, ерлік пен отансүйгіштікті дәріптейтін маңызды мұра. Бұл жырды зерттеу арқылы біз қазақ халқының тарихы мен дүниетанымын тереңірек түсіне аламыз. «Қобыланды батыр» — елдің жүрегінен орын алған мәңгілік жыр.