Екінші дүниежүзілік соғыс және Қазақстанның қосқан үлесі

Екінші дүниежүзілік соғыс – адамзат тарихындағы ең қасіретті әрі маңызды оқиғалардың бірі. 1939 - 1945 жылдары болған бұл соғыс әлемнің барлық дерлік елдерін қамтыды. Кеңес Одағының құрамында болған Қазақстан да осы соғысқа үлкен үлес қосты. Соғыстың әртүрлі салаларында қазақстандықтар жанқиярлықпен еңбек етіп, майдан даласында ерен ерліктің үлгісін көрсетті.
Қазақстандықтардың майдандағы ерлігі

Соғыс жылдарында Қазақстаннан 1, 2 миллионға жуық адам майданға аттанды, бұл сол кездегі республиканың ересек тұрғындарының төрттен бір бөлігі еді. Қазақстандықтар Брест қамалынан бастап Берлинге дейінгі шайқастарға қатысып, ерліктерімен көзге түсті. 500 - ден астам қазақстандық Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды, ал төртеуі екі мәрте батыр атанды.

Танымал батырлар:
• Бауыржан Момышұлы – Мәскеу түбіндегі шайқаста ерекше ерлігімен танылған даңқты қолбасшы. Ол әскери тактика мен тәртіптің үлгісін көрсетіп, аңызға айналды.
• Талғат Бигелдинов – жауынгерлік авиацияның білікті ұшқышы. Оның әскери тапсырмаларды дәл әрі сәтті орындауы Кеңес Одағының екі мәрте Батыры атағын алуға мүмкіндік берді.
• Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметова – Кеңес Одағындағы ең жас және батыл әйел мергендер мен пулеметшілердің қатарында болды. Екеуі де ерліктері үшін қайтыс болғаннан кейін Батыр атағын алды.

Қазақстанның тылдағы рөлі

Соғыс кезінде Қазақстан майдан даласына ғана емес, тыл жұмыстарына да зор үлес қосты. Елімізге эвакуацияланған 220 - дан астам зауыт пен фабрика орналастырылып, олар майданға қажетті техника мен қару - жарақ өндірді. Әсіресе, Қазақстанның металлургиясы мен мұнай өндіру саласы ерекше маңызға ие болды.
• Металлургия: Қарағанды көмір бассейні мен Теміртау металлургиялық зауыты соғыс жылдары кеңес өнеркәсібінің негізгі орталықтарының біріне айналды.
• Мұнай: Ембі және Маңғыстау өңірлеріндегі мұнай кен орындары майданды жанар - жағармаймен қамтамасыз етті. Қазақстан соғыс жылдары Кеңес Одағының мұнай өндірісінің 80%- ын берді.
• Азық - түлік: Қазақстанның астықты және мал шаруашылығы аймақтары майдан мен тылдағы халықты азық - түлікпен қамтамасыз етті. Бұл мақсатта миллиондаған тонна астық, ет, май және басқа да өнімдер жеткізілді.

Соғыс жылдарындағы ғылым және мәдениет

Соғыс кезінде Қазақстан ғылым мен мәдениет саласында да маңызды рөл атқарды. Жүздеген ғалым мен жазушы Қазақстанға эвакуацияланып, өз жұмыстарын осында жалғастырды. Алматы қаласында КСРО Ғылым академиясының филиалдары жұмыс істеді. Қазақстанның әдебиеті мен өнері патриоттық бағытта дамып, майдан мен тылдағы халықты рухани қолдауға бағытталды.

Ерекше оқиғалар:
• Еврей және басқа да ұлт өкілдеріне Қазақстанның халқы пана болып, қонақжайлылық танытты.
• Шеттен келген жазушылар мен ғалымдар, мысалы, Леонид Соболев, Михаил Зощенко, және Александр Фадеев Қазақстанда шығармашылық жұмыстарын жалғастырды.

Соғыстың Қазақстанға тигізген зардабы

Соғыс Қазақстанға үлкен ауыртпалық әкелді. 600 мыңға жуық қазақстандық майдан даласында қаза тапты. Елде халық саны азайып, экономика мен әлеуметтік жағдай қатты зардап шекті. Соған қарамастан, Қазақстан соғыстан кейін де тез қалпына келіп, экономикалық және мәдени дамуын жалғастырды.

Қорытынды

Екінші дүниежүзілік соғыс – Қазақстан тарихындағы ең қиын әрі мақтан тұтар кезеңдердің бірі. Қазақ халқының батырлығы, еңбексүйгіштігі және бірлігі осы соғыс жылдарында айқын көрінді. Қазақстандықтар майдан даласында жан аямай шайқасып, тылда қажырлы еңбек етті. Осы ерліктер болашақ ұрпақ үшін үлкен үлгі болып табылады. 2020 жылы Қазақстан бүкіл әлеммен бірге Ұлы Жеңістің 75 жылдығын атап өтті, бұл оқиға – халқымыздың даңқты тарихының жарқын беттерінің бірі.

Әл - Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География жǝне табиғатты пайдалану фаĸультетінің 1 ĸурс студенті Кәрім Әділ
Қазақ Ұлттық университетінің Қазақстан тарихы ĸафедрасының доценті
Джолдыбаева Ұлжалғас Мұхаммеджанқызы