Лениннің жеке басына табыну және оның зардаптары туралы

Лениннің жеке басына табыну және оның зардаптары туралы

7 қарашаға дейін бір аптадан аз уақыт қалды, бұл Кеңес үкіметі кезінде оның негізгі мемлекеттік мерекесі болып табылатын, әр кеңестік қалада жұмысшылардың міндетті демонстрациялары өтті. Бұл мерекенің тарихы Кеңес Одағының ыдырауымен және коммунистік идеологияның жойылуымен аяқталды. Бұл мереке «дүниежүзілік пролетариат көсемі» - Ленин жолдасты құдайландырумен және культін құрумен тығыз байланысты болғаны даусыз.
КСРО - да мектептерде, жоғары оқу орындарында тарих сабақтарында әркім «дүниежүзілік пролетариат көсемінің» дәйексөздерін жаттап алып, Ленин шығармаларын оқуға міндеттелді. Кеңес Одағындағы «жеке тұлғаға табыну» тек Сталин жолдастың есімімен және тұлғасымен байланысты болды, оны Хрущев 1956 жылы ақпанда КОКП 20 - ші съезінде әшкерелеген.
Шындығында, КСРО - ның бүкіл өмір сүрген уақытында тұлғаның тағы бір культі болды, ол әлдеқайда күшті болды - бұл Лениннің жеке басына табыну. Бір айта кетерлігі, КОКП Орталық Комитетінің 20 - ші съезінен кейін Лениннің жеке басына табыну тек күшейе түсті.
Дәл сол кезде, ХХ ғасырдың елуінші жылдарының ортасында КСРО - да Лениннің ескерткіштері жаппай пайда бола бастады: дүниежүзілік пролетариат көсеміне ескерткіш немесе бюст ірі елді мекендер мен қалалар және тіпті ең шалғай ауылдарда да орнатылды. Сонымен бірге кеңес азаматының туылғаннан бастап миына Ленин культі түпкілікті қалыптаса бастады.
Осылайша, Хрущев әшкереленгеннен кейін Сталинге табыну орнына Ленин культі келді. Олар барлық зұлымдықты ізгі Лениннің ілімін бұрмалаған Сталинге жатқызып, Ленинді идеализациялай бастады. Мейірімді Ленин атамыз жер бетіндегі ең адамгершілігі мол адам саналған.
Лениннің жеке басы КСРО ыдырағаннан кейін ғана шын мәнінде қайта ойластырылды: құжаттары мен замандастарының естеліктері құпиясыздандырылды, бұл Ленин КСРО өмір сүрген барлық жылдар бойы ол туралы ойлау әдеттегідей емес екенін көрсетті.
Замандастары Ленинді қысқа бойлы, бетінде жағымсыз және жай ғана жиіркенішті тұлға ретінде еске алды. Кеңестік партия қызметкері Георгий Соломон Ленинді жаман шешен, демагог, өз сұхбаттастарын – қарсыластарын менсінбейтін және барлық оппоненттерді жек көретін нарцис және өзін - өзі ақтайтын адам деп сипаттады.
Орыс философы Николай Валентинов «дүниежүзілік пролетариат көсемін» былайша сипаттайды: «Көздер қараңғы, кішкентай, өте ұсқынсыз еді. Бет жиі өзгеретін: келеке, мазақ, тікенді жек көру, өтпейтін суық, терең ашу. Бұл жағдайда Лениннің көздері зұлым қабанның дөрекі салыстыруы сияқты жасалды». Лениннің замандасы Ариадна Уильямс та Лениннің жаман көзді есіне алды: «Зұлым адам Ленин болды. Ал оның көздері қасқыр, зұлым болған екен».
Лениннің адамгершілігі мол адам болмағанын қызыл террор кезінде өзі жасаған және қол қойған көптеген құжаттар да дәлелдейді. Жаңа үкімет пен жаңа тәртіпке қарсылықты басу үшін Ленин ең қатаң шараларды қолдануды жөн көрді. Кеңес дәуірінде қызыл террор революция жетістіктерін қорғау қажеттілігімен ақталды. Алайда ол оқиғалардағы Лениннің рөлі туралы айту әдетке айналған жоқ.
«Пенза, Губисполком. Провести беспощадный массовый террор против кулаков, попов и белогвардейцев; сомнительных запереть в концентрационный лагерь вне города». Шындығында, бұл концлагерьлерді бірінші болып кім шығарды - коммунистер ме, әлде фашистер ме деген сұрақ. Сонымен қатар, концлагерьлер туралы (Ленин оны қатты жақсы көретін), 1919 жылғы 19 қарашадағы оның жазғаны:
«Всех, проживающих на территории РСФСР иностранных поданных из рядов буржуазии тех государств, которые ведут против нас враждебные и военные действия, в возрасте от 17 до 55 лет заключить в концентрационные лагеря».
«Саратов, уполномоченному Наркомпрода Пайкесу. Советую назначать своих начальников и расстреливать заговорщиков и колеблющихся, никого не спрашивая и не допуская идиотской волокиты».
Бұл дәйексөзде бүкіл «жақсы ата Ленин» - енді террор заңды жолмен жасалуы керек деп жазады: «Суд должен не устранить террор. Обещать это было бы самообманом или обманом, а обосновать и узаконить его принципиально, ясно, без фальши и прикрас».
Кеңес заманында Лениннің қанішерлігі ғана жасырынып, тығылып қалған жоқ. Дүниежізілік пролетариаттың дерлік құдайға айналған көсемінде адами әлсіздік болмауы керек еді. Мысалы, кеңес азаматтарының көпшілігі Лениннің Инесса Арманмен байланысын КСРО ыдырағаннан кейін білді.
Кеңес дәуірінде бұл байланыстың бар екендігінің ең зиянсыз дәлелдерін жасыру әдетке айналды. Демек, нағыз Лениннің бейнесі КСРО өмір сүрген 70 жыл бойы кеңестік үгіт - насихат салған суреттен өте алыс болды. Шындығында, Ленин адам өлтіру мен зорлық - зомбылық арқылы жақсы нәрсе салуға болады деп ойлайтын жағымсыз және ашулы адам еді.
Бірінші болып жаппай зорлық - зомбылықты мемлекеттік саясат дәрежесіне («Қызыл террор» деп аталатын) көтерген Ленин болды. КСРО аумағындағы концлагерьлерді (яғни ГУЛАГ) алғаш ойлап тауып, Кеңес билікке қажетсіздердің барлығын сонда жібере бастаған Ленин болды.
ХХ - ші ғасыр тарихында бірінші болып адам тұлғасын елеусіз нәрсе деп жариялап, аруақ мұраттары үшін мәйіттердің жарысын бастаған тоталитарлық мемлекет құрған Ленин болды. КСРО жанкүйерлерінің Ленинді ақтау әрекеттері өте аянышты көрінеді - олар оны дұрыс түсінбеді, оның дәйексөздерін контекстен алып тастады және т. б. Әркім бәрін дәл солай түсінді, ал Сталин тек Ленин ісінің шәкірті әрі жалғастырушысы болды.
Еске салайық, 1917 жылы ақпанда Ресей империясында Ақпан төңкерісі болып, оның барысында Николай II патша тақтан бас тартып, Ресейде монархиялық билік дәуірі аяқталды. Уақытша үкімет билікке келді, ол Ресейде алдағы сайлауға дейін билікті өз қолына алғандықтан осылай аталды, оған дейін ол отыруға тура келмеді, өйткені Ленин мен оның серіктері қазан төңкерісін жасады немесе олар оны - Ұлы Қазан социалистік революциясы деп атады.
Ленин мен оның қазан төңкерісі болмаса, сөзсіз:
1. Ресей және онымен бірге патшалық империя ыдырағаннан кейін пайда болатын барлық елдер Еуропамен және әлемнің басқа елдерімен қалыпты қарым - қатынасты сақтайтын еді (олар іс жүзінде бүкіл кеңестік тарих бойына коммунистерді қарақшылар ретінде қабылдаған).
2. Ыдыраған патшалық Ресейдің орнында, оның ішінде жаңа демократиялық Ресей мемлекеті және басқа жаңа тәуелсіз демократиялық мемлекеттердің қалыптасуы тыныш және бейбіт түрде өтетін еді.
3. Жаңа демократиялық Ресей де, патшалықтан кейінгі кеңістікте пайда болған басқа елдер де жаһандық тарихтың негізгі ағымында қалады және өздерін әлемдік саяси, экономикалық және әлеуметтік - мәдени кеңістіктің құрамдас бөлігі ретінде қабылдайды.
4. Ондаған жылдар бойы жалғасатын азаматтық соғыс және одан кейінгі әлеуметтік шиеленіс болмас еді.
5. Таптық және басқа теңсіздіктерді жою бейбіт жолмен жүзеге асатын еді.
6. Концлагерьлер мен жаппай қуғын - сүргін болмас еді, алдымен лениндік – бұл қызыл террор, содан кейін жаппай сталиндік; көптеген зерттеушілер «антропологиялық жылжу» деп атайтын жағдай болмас еді, яғни ескі дәуірдегі интеллигенцияның түгел дерлік және толық жойылуы және басқарушы қабаттарға төменгі таптардың адамдарының келуі, көбіне ақылдан, әдептіліктен, адамгершіліктен алыс болатын.
7. Өнеркәсіп пен индустрияландыруды дамыту бейбіт жолмен – аш шаруалардың соңғы астығы мен етін тартып алып, Украинадағы селолар мен Қазақстанның ауылдарының шекарасына тосқауыл қою арқылы емес, жеке компаниялардың бейбіт жолмен дамуы арқылы жүзеге асатын еді.
8. Діннің мемлекеттен бөлінуі де бейбіт жолмен жүзеге асатын еді. Жарылған шіркеулер мен мешіттер, өлтірілген дінбасылар болмас еді. Дін қоғамда Еуропадағыдай орын алады: кім сенгісі келсе, кім сенгісі келмесе, ешкім ешкімге ештеңе жүктемейтін еді. Нәтижесінде, діни фундаменталистер барлық жерде өз идеяларымен өрмелеп жатқанда, қазіргі діни «Ренессанс» болмас еді.
9. Коммуналдық пәтерлер, кеңестік дүкендер, «тегін баспана», кеңестік медицина, еңбек құлдығы мен тапшылық болмас еді. Ал мастық КСРО - дағыдай жаппай болған жоқ болатын еді.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты