Акула – мұхиттың қатал билеушісі

Акула – мұхиттың қатал билеушісі

Акула – мұхиттағы ең ежелгі әрі қорқынышты жыртқыштардың бірі. Бұл балықтар миллиондаған жылдар бойы эволюциядан өтіп, табиғаттағы ең мықты тіршілік иелерінің біріне айналды. Акула туралы көптеген аңыздар мен стереотиптер бар, бірақ олардың шынайы өмірі әлдеқайда қызықты әрі таңғажайып. Бұл мақалада акулалар туралы ең қызықты және ғылыми тұрғыдан маңызды мәліметтерді ұсынамыз.

Акулалардың шығу тарихы
Акулалар – Жер бетіндегі ең көне жыртқыштардың бірі. Олар шамамен 400 миллион жыл бұрын пайда болған. Бұл дегеніміз, олар динозаврлардан бұрын өмір сүрген және жер бетінде болған көптеген жойылу кезеңдерінен аман қалған.
Ғалымдар тапқан ең көне акуланың қаңқасы 380 миллион жыл бұрын өмір сүргенін көрсетеді. Осы уақыт аралығында олар керемет эволюциялық өзгерістерге ұшырап, қазіргі мұхиттардың басты жыртқышына айналды.

Акулалардың дене құрылысы мен ерекшеліктері
Акулалардың дене құрылысы басқа балықтардан ерекше:
• Қаңқасы сүйектен емес, шеміршектен тұрады, бұл оларға жеңіл әрі жылдам жүзуге мүмкіндік береді.
• Тістері өмір бойы жаңарып отырады. Бір акула өмірінде 30 000 - ға дейін тіс алмастыруы мүмкін.
• Көптеген акулалардың түнде көру қабілеті керемет. Олар судың түбінде де, қараңғыда да жақсы көреді.
• Акулалардың ерекше иіс сезу қабілеті бар. Олардың мұрны қанның иісін 1 шақырымнан сезе алады.

Акулалар қаншалықты қауіпті?
Көптеген адамдар акулаларды қауіпті жыртқыштар деп санайды. Бірақ шын мәнінде, акулалар адамға сирек шабуыл жасайды.
Жыл сайын әлемде 100 - ден аз акула шабуылы тіркеледі, ал олардың ішінде өліммен аяқталатындары өте аз. Керісінше, адамдар жыл сайын 100 миллионнан астам акуланы аулайды.

Ең қауіпті акулалар қатарына мыналар жатады:
• Үлкен ақ акула (Carcharodon carcharias) – ең атышулы және қауіпті акула.
• Жолбарыс акуласы (Galeocerdo cuvier) – агрессивті әрі кез келген нәрсені жей береді.
• Бұқа акуласы (Carcharhinus leucas) – тұщы суда да тіршілік ете алады және адамға жиі шабуыл жасайды.
Бірақ көпшілік акулалар адамдарға мүлде қызықпайды және олар үшін басты қауіп көзі емес.

Акулалардың сезім мүшелері
1. Электр өрісін сезіну
Акулалардың ерекше Лоренцини ампуласы деп аталатын сезім мүшесі бар. Бұл мүшелер оларға электр өрісін сезінуге көмектеседі. Осы қабілеттің арқасында олар басқа тіршілік иелерінің бұлшық ет қозғалыстарын бірнеше метр қашықтықтан - ақ анықтай алады.
2. Иіс сезу қабілеті
Акулалардың мұрны өте сезімтал. Олар миллиардтаған бөлшектердің ішінен қанның иісін ажырата алады.
3. Дыбысты алыс қашықтықтан есту
Акулалар судың тербелісін 1 - 2 шақырым қашықтықтан сезіне алады. Олар әсіресе жаралы немесе әлсіз балықтардың қозғалысын жақсы байқайды.

Акулалардың түрлері
Қазіргі таңда ғалымдар 500 - ден астам акула түрін біледі. Олардың әрқайсысы ерекше қасиеттерге ие.
• Үлкен ақ акула – ең танымал және қауіпті түрлерінің бірі.
• Жолбарыс акуласы – өте агрессивті және кез келген затты жұтуға бейім.
• Бұқа акуласы – тұщы суда да өмір сүре алады.
• Алып кит акуласы – ең үлкен акула, ұзындығы 18 метрге жетеді, бірақ ол тек планктонмен қоректенеді.
• Балға басты акула – ерекше бас пішіні бар, ол оның көру қабілетін күшейтеді.

Акулалардың көбеюі
Акулалар ерекше көбею әдістерімен де таң қалдырады. Олар тірі туатын, жұмыртқа салатын және жұмыртқа ішінде дамитын болып бөлінеді.
• Кейбір түрлері жұмыртқа салады (мысалы, мүйізді акула).
• Кейбір түрлері анасының ішінде жұмыртқадан шығып, тірі туылады (мысалы, жолбарыс акуласы).
• Көптеген ірі акулалар тірі туатындар (мысалы, үлкен ақ акула).
Жаңа туған акулалар бірден өз бетімен жүзеді және тіршілік ете алады.

Акулалар және адамзат
Адамдар акулаларды әртүрлі мақсатта аулайды:
• Фин сорпасы үшін (Қытайда танымал).
• Акула бауырының майын медицинада пайдаланады.
• Акуланың терісі былғары жасау үшін қолданылады.
Бірақ бұл акулалардың жойылу қаупін тудырады. Қазіргі таңда көптеген акула түрлері жойылып кету алдында тұр, себебі адамдар оларды шамадан тыс аулап жатыр.

Акулалар туралы қызықты деректер
1. Акулалар ұйықтай ма?
Иә, бірақ олар толық тынығу күйіне түспейді. Көптеген акулалар судың ағысын өкпесіне айдау үшін үнемі жүзіп отыруы керек.
2. Акулалар артқа жүзе ала ма?
Жоқ, олардың жүзбе қанаттары артқа жүзуге мүмкіндік бермейді.
3. Акулалар қанша жыл өмір сүреді?
Орта есеппен 20 - 30 жыл өмір сүреді, бірақ кейбір түрлері 100 жылдан астам жасай алады. Гренландия акулалары 400 жылға дейін өмір сүре алады!
4. Акулалар суда 60 км/сағ жылдамдықпен жүзе алады
Мысалы, мако акуласы – ең жылдам акула, ол 60 км/сағ жылдамдыққа дейін жете алады.
5. Акулалардың сүйегі жоқ
Олардың қаңқасы толығымен шеміршектен тұрады, сондықтан олар өте икемді.

Акулалар – табиғаттағы ең керемет жыртқыштардың бірі. Олар Жер бетіндегі ең көне тіршілік иелері болғанымен, әлі күнге дейін толық зерттелмеген.

Адамдар акулалардан қорыққанымен, олар экожүйеде маңызды рөл атқарады. Оларды жаппай аулау мұхиттағы тепе - теңдікті бұзады. Сондықтан акулаларды қорғау – табиғатты қорғау деген сөз.

Акулалар – мұхиттың мәңгілік билеушілері. Оларды зерттеу, сақтау және қорғау – біздің ортақ міндетіміз!