Табиғат құбылыстары туралы жұмбақтар

Күн күледі,
Жер түледі.
Бұл қай мезгіл?
Көктем

Дәмі де жоқ, түсі жоқ
Пайдаланбас кісі жоқ.
Су

Қара таудай буралар,
Қара бұйра шудалар.
Бура жерге шөгеді,
Бұлау терін төгеді.
Бұлт пен жаңбыр

Бой жаза алмай, ойнай алмай
Денең мұздап тоңады.
Бөбектерім айтыңдаршы
Бұл қай кезде болады?
Күз

Құйсаң шығар гүл өсіп,
Қатады қыста сіресіп.
Су

Көз жасты – жылауық,
Келе жатыр бір алып.
Жабырқаса жылайды,
Жадыраса тарайды.
Бұлт

Аппақ, бірақ сүт емес,
Аппақ, бірақ бор емес,
Аспаннан ол түседі,
Даланы ақпен жабады.
Қар

Жабағыны ұшырдым
Жерге моншақ түсірдім.
Жаңбыр

Гуілдейді құлаққа
Оны ешкім көрмейді.
Жел

Жиып - теріп болатын
Қанбаға астық толатын
Қызыл қырман ойнайтын
Қай мезгілде болатын?
Күз

Қар суы еріп, сай - салаға толады,
Жер көгеріп, бүршік атып,
Жайлау малға толады.
Бөбектерім айтыңдаршы,
Бұл қай кезде болады?
Көктем

Бос жер қалмай аспанда
Түнде шешіп тастаған
Моншақтардың аты не?
Қайсы әріптен басталған?
Жұлдыз

Тай қазаным күні бойы қайнайды
Ортайып та, сарқылып та қалмайды.
Көл

Қолымыз кір болса,
Мұрынға лас қонса,
Кім деп білеміз досты
Кетіретін кір қоқысты?
Апамыз онсыз түк істемейді,
Кір жумайды, ас пісірмейді
Онсыз, төтесін айтайық,
Адам да күн көрмейді.
Аспаннан жауын құйсын,
Масақ дәнге толсын,
Кемелер жүзсін айдында –
Өмір жоқ онсыз, ол...
Су

Сен бар әлемді жылытасың,
Шаршауды еш білмейсің,
Терезеден күллімдейсің,
Сенсің кәдімгі... дейтін.
Күн

Мұрныннан кеудеге өтеді,
Одан кері кетеді,
Өзі көзге көрінбейді,
Онсыз өмір сүрілмейді.
Ауа

Өзі көкшіл,
Кейде кекшіл,
Тегі көктен,
Қалың шөптен.
Мұз

Ақбоз десең ақбоз,
Көкбоз десең көкбоз.
Мұз

Гүл гүл жайнап жер аспан
Гүрілдейді сайда өзен
Гүлжазира жарасқан
Гүлдерімен қай кезең?
Көктем

Ауызы жоқ, сыңғырлайды күледі.
Онсыз бірақ жер бетінде тірлік жоқ.
Су

Тырс - тырс тамады,
Сайға қарай ағады.
Жаңбыр

Тоңғақты таниды,
Беті — қолын қариды.
Аяз

Таусылмайтын ақ мақта,
Қысы — жазы тау жақта.
Қар

Көзге көрінгенмен,
Ұстасақ қолға тимейді.
Бу

Өзі судан жаралған,
Бірақ судан қорқады.
Мұз

Жылт – жылт етеді
Жылғалардан өтеді
Су

Мен сұйықпын да, мұзбын да,
Тамшысымын жаңбырдың.
Оюланған қыраумын,
Жылымын да, салқынмын.
Шөлдесең кеуіп кенегең,
Мейіріңді қандырдым.
Сыйлаймын мен тазалық,
Рақат беріп денеңе,
Айта қойшы бұл не?
Су

Тілі былдыр, үні сылдыр.
Жаңбыр

Құм сияқты ұсақ болғанымен,
Жер бетін жауып үлгереді.
Қар

Мамықтай жұмсақ болады,
Ұстасаң қолың тонады.
Қар

Жұлдыздай жарқырайды,
Күндіз бірақ байқалмайды.
Ай

Аспанда алып доп,
Жарқырайды жарық боп.
Күн

Сыртылдайды шәйнегін
Ұнатпаса да жұрт мейлі
Терезенің әйнегін
Жуады бірақ сүртпейді.
Жаңбыр

Суға батпайды,
Отқа жанбайды.
Мұз

Шана зырғып желетін,
Коньки, шаңғы тебетін.
Аққала жасап ойнайтын,
Қай мезгіл деп ойлайсың?
Қыс

Жиын - терін болатын,
Қамбаға астық толатын.
"Қызыл қырман" ойнайтын
Қай мезгіл деп ойлайсың?
Күз

Аяғы жоқ, жүреді,
Сылқ - сылқ күледі.
Бұлақ

Терезені өрнектеп,
Әдемі сурет салыпты.
Кім екенін табайық.
Көрінбей кетіп қалыпты.
Аяз

Жаңбыр жауып басылды,
Аспан шайдай ашылды.
Қызыл, сары, жасылды,
Көкте бір зат асылды.
Кемпірқосақ

Бір нәрсе жоғарыда от жағып тұр,
Дабылдап дабылын ол қағып тұр.
Найзағай

Бір нәрсе жоғарыда от жағып тұр,
Дабылдатып дабылын ол қағып тұр.
От жағып, дабыл қағып тұрғанында,
Сабалап төмен қарай су ағып тұр.
Жаңбыр, найзағай

Аспаннан жауды ақ бидай,
Үйге қарай жүгірдім.
Ызғарына шыдамай,
Сүмелектеп бүгілдім.
Бұршақ

Ақ моншақтар сабалар,
Қалмайды олар жанды аяп.
Жатып - жатып жоғалар,
Ешкім жинап алмай - ақ.
Бұршақ

Тырсылдап түседі,
Жер бетіне жетеді.
Жер бетіне жеткен соң,
Ғайып болып кетеді.
Бұршақ

Таудан топ түсті,
Аяқ - қолы жоқ түсті.
Бұршақ

Әуеде қызғыш, жерде бұзғыш.
Қызғыш айтады: “беремін” деп,
Бұзғыш айтады: “аламын” деп,
Берсе - барлық,
Бермесе - қаһарлық.
Жаңбыр, егінші

Ата - екем жерге пышағын шанышты.
Жаңбыр

Көтеріліп теңізден
Аспанға биік барамын.
Биіктен қайта түскенде
Өңі кірер даланың.
Жаңбыр

Қара таудың басында
Киік кетіп барады.
Қол - аяғы баурына
Тиіп кетіп барады.
Тұман

Көкке шықса бұлт,
Жерге түссе шаңыт.
Тұман

Аспандағы әсем белбеуді,
Алып белге буынсам.
Кемпірқосақ

Тау тарс етсе тағы үркер,
Таудағы елдің малы үркер.
Қырдағы жылқы үркер,
Жортып жүрген түлкі үркер.
Күннің күркіреуі

Сарайдағы сары айғыр,
Сарнап - сарнап кісінер.
Күннің күркіреуі

Мені ешкім көрмейді,
Дауысымды есітеді.
Күннің күркіреуі

Бір нәрсе етегі кең, найзасы бар,
Қосылған адамзатқа хайласы бар.
Мекені жерде емес, көлде емес,
Адамға әр уақытта пайдасы бар.
Найзағай

Айдаһар аузын ашса, арс етеді,
Гауһары жерге түссе, жарқ етеді.
Қырда қылыш жарқылдайды.
Найзағай

Көк көрпенің ішінде жарты нан жүр.
Бұлт арасындағы ай

Аспандағы көлеңке,
Жерге суын себеді.
Бұлт пен жаңбыр

Жардай дәулер соғысты,
Жарқ - жұрқ етіп оқ ұшты.
Бұлт пен найзағай

Бесірдегі бес бие,
Бесеуі де құлынды.
Құлындары торлы ала,
Құйрықтары сары ала.
Ала бұлт

Торғын көкте ағып құс,
Ағылып ұшып барады.
Айналасын қарайтып,
Күннің көзін жабады.
Бұлт

Бір нәрсе жердің бетін шыр айналған,
Мақұлық біз білмейтін қайда барған.
Арасын жер мен көктің мекен етіп,
Байлаусыз бір арада тұра алмаған.
Бұлт

Көк көрпенің мақтасы,
Әр жерде жүр бытырап.
Біріктіруге қол жетпес,
Болды - ау шіркін ысырап.
Бұлт

Қанатсыз құс жақын барады,
Көзінен жас тамып барады.
Бұлт

Бір кеме аспанда ұшқан, аяғы жоқ,
Қолына ұстап алған таяғы жоқ.
Күніне талай жерге кезіп кетер,
Не екен ол ешбір жерде саяғы жоқ.
Бұлт

Толқып - толқып судай ағып,
Ешбір жанды кетпес қағып.
Көз көрсе де қол ұстамас,
Жаратылған мұнша нағып?
Сағым

Бір нәрсе көруге бар, ұстауға жоқ,
Жаз көркі, көк шәлідей шымылдық боп.
Сағым

Алдымнан өтті бұлдырап,
Тұра қалдым жолына.
Ұстайын деп ойландым,
Ілінбеді қолыма.
Сағым

Үстінде шөлдің,
Толқыған көлмін.
Сағым

Кейде аққан судай,
Кейде қалың нудай.
Жақындасаң жоқ,
Алыстасаң бар.
Сағым

Көз алдымда көк теңіз.
Сағым

Алтын аяқ,
Жете алмадым,
Жалаң аяқ.
Сағым

Бір нәрсе көруге көп, ұстауға жоқ,
Жаздыгүні көп болар, қыстауға жоқ.
Тұрмайды бір мекенде қарауытып,
Қаншама жалынып, жалпайсаң жоқ.
Сағым

Қусам да жеткермеді, тұра қашты,
Барды да бұрыш қаптың аузын ашты.
Боран