«Ер Тарғын» жыры

«Ер Тарғын» жыры
«Ер Тарғын» – қазақ халқының батырлық эпосы. Бұл жыр халықтың жаугершілік замандағы ерлік дәстүрін, елін - жерін қорғаған батырлардың батылдығы мен қайсарлығын бейнелейді. «Ер Тарғын» жыры халық арасында кеңінен танымал және батырлық жырлар арасында ерекше орын алады. Оның негізгі идеясы – әділдік пен ерлік, ел қорғау жолындағы күрес және батырдың асқақ рухын дәріптеу.
Жырдың шығу тарихы мен нұсқалары
«Ер Тарғын» жырының нақты қай уақытта пайда болғаны белгісіз. Бұл жырдың жазба және ауызша бірнеше нұсқасы бар. Жырды алғаш хатқа түсіргендердің бірі — ғалым В. В. Радлов. Жырдың Марабай жыраудың жырлауындағы нұсқасы өте кең тараған.
Жырдың тарихи негізі бар деген болжамдар айтылып келеді. Онда қазақ халқының көрші елдермен күресі, батырлар өмірі, дала заңдылықтары көрініс табады.
Жырдың мазмұны мен негізгі оқиғалары
«Ер Тарғын» жыры батырдың ерлік жолы мен махаббат оқиғаларына құрылған.
1. Тарғынның елінен кетуі:
Жырдың басында Тарғынның Көтермеші елінде батыр болып жүргені баяндалады. Бірақ ел арасында түсініспеушілік туындап, Тарғын елімен ренжісіп, жау елін іздеп, жаңа ерлік жолын бастауға бел байлайды.
2. Қырым ханының әскеріне қосылуы:
Тарғын Қырым ханына барып, оның әскеріне қосылады. Ол ханның жауын жеңуге көмектесіп, үлкен ерлік көрсетеді. Жауға қарсы шайқастарда ерекше батырлығымен көзге түсіп, елдің ықыласына бөленеді.
3. Ақжүніс сұлу мен батырдың кездесуі:
Жырдың ортасында Тарғын мен Қырым ханының қызы Ақжүніс сұлу арасындағы махаббат оқиғасы суреттеледі. Ақжүніс батырға ғашық болып, екеуі бірге қашып кетеді. Бұл оқиға жырға ерекше романтикалық сипат береді.
4. Дұшпандармен күресі:
Тарғын мен Ақжүністі қуған жау әскерімен шайқастар суреттеледі. Батырлық пен қайсарлық танытқан Тарғын барлық жауын жеңіп, елге бейбіт өмір сыйлайды.
5. Елге оралуы:
Тарғын өзінің елінен кеткеніне өкінсе де, қайсар мінезімен қайтадан ерлік жолын жалғастырып, әділдікке жетеді. Ақжүніспен бірге елге оралып, халықтың құрметіне бөленеді.
Жырдың көркемдік ерекшеліктері
«Ер Тарғын» жырының тілі бай, оқиғалары әсерлі. Эпоста батырдың тұлғасы ғана емес, халықтың өмір салты, дүниетанымы көркем бейнеленген.
• Батыр бейнесі: Ер Тарғын – ержүрек, әділ, қайсар батырдың символы. Ол тек күшті ғана емес, ақылды, әділет жолында күресетін батыр ретінде суреттеледі.
• Махаббат пен ерлік: Жырда Тарғынның Ақжүніс сұлуға деген адал махаббаты ерекше орын алады. Бұл жырдың өзгелерден айырмашылығы – батырлық пен романтикалық сарынның ұштасуы.
• Тұлпар бейнесі: Тарғынның тұлпары батырға сенімді серік болып, шайқастарда жеңіске жетуге көмектеседі.
Тәрбиелік мәні
«Ер Тарғын» жырының тәрбиелік мәні өте зор. Ол жас ұрпақты батырлыққа, әділдікке, елін, жерін сүюге баулиды. Сонымен қатар, батырдың қиындыққа мойымай, әрдайым алға ұмтылуы, адалдық пен ерік - жігердің жеңіске жетуі — жас буынға үлгі.
«Ер Тарғын» жыры — қазақ халқының рухани мұрасы, ұлттық батырлық эпосының жарқын үлгісі. Ол батырлықты, ерлік пен әділдікті, адал махаббатты дәріптейді. Жырды оқи отырып, халықтың арман - мұраты мен батырлық рухын терең сезінуге болады. «Ер Тарғын» — мәңгілік ерліктің жыры, ұрпақтан ұрпаққа жетер асыл қазына.