Тарих ештеңе үйретпейді немесе жаңа қырғи - қабақ соғыс қарсаңында

Тарих ештеңе үйретпейді немесе жаңа қырғи - қабақ соғыс қарсаңында

Бүгін «Ресейлік еврей» сайтында «Америка Құрама Штаттары Ресеймен жаңа қырғи - қабақ соғыс жариялады» деген мақала жариялады, онда былай айтылған:

«АҚШ пен Ресей тағы да қырғи - қабақ соғыс жағдайына түсті. Бұл туралы CNN арнасына АҚШ Өкілдер палатасының Сыртқы істер комитетіндегі жетекші республикашыл Майкл Макколл айтты.

Конгрессменнің айтуынша, Ресей президенті Владимир Путин «әлсіздіктің иісін сезген». Макколл сондай - ақ Мәскеу Украина «нан қоржынына» айналған «Кеңес империясын» қайта тірілткісі келеді деп санайды. Сонымен бірге Вашингтон Мәскеуді тежеу үшін жеткілікті әрекет жасамайды, деп қосты Макколл.

«Риторика бар, бірақ әрекет жоқ», - деді ол. Ол Киевке қару - жарақ сатумен қатар, Ресейге қарсы санкцияларды көбірек енгізуді ұсынды». (http://rusjev. net/2022/01/17/v - ssha - zayavili - o - novoj - holodnoj - vojne - s - rossiej/)

Қырғи қабақ соғыс – ХХ ғасырдың екінші жартысында КСРО мен АҚШ бастаған екі әскери - саяси блоктың әскери, экономикалық және саяси текетіресін сипаттау үшін қолданылатын термин. Тура мағынада мұны соғыс деп атауға болмайды, өйткені қарама - қайшылыққа қатысушылар арасында тікелей әскери қақтығыс болған жоқ, бұл оларға жер шарындағы бірқатар қақтығыстарда соғысушы тараптарды қолдауға кедергі болмады.

Екі алпауыт державаның бәсекелестігі әлемді мезгіл - мезгіл Үшінші дүниежүзілік соғыстың шегіне дейін жеткізген кәдімгі және ядролық қарулану жарысымен қатар жүрді. Сондай - ақ қарама - қайшылықта идеологияға үлкен мән берілді – әлемдегі гегемония үшін күресте коммунизм мен капитализм қақтығысты. (https://www. rubaltic. ru/article/kultura - i - istoriya/20201213 - kholodnaya - voyna - kratko - sut - konflikta - khronologiya - posledstviya/)

Гарвард университетінің профессоры Джозеф Най 2005 жылы қырғи - қабақ соғыстан пайдалы сабақ алуды ұсынды:

1. Ядролық қарудың болуы тежеу рөлін атқарады. Алпауыт державалардың басшылары қолындағы билікті түсінгенде, оны өте мұқият және жауапкершілікпен пайдаланады. КСРО - ның немесе АҚШ - тың ғана ядролық қаруы болса, ядролық бомбасы бар ел жеңетіні сөзсіз. Бірақ адамзатты тас дәуіріне қайта лақтырып жіберуге қабілетті атом бомбаларының болуы қақтығысқа қатысушы екі тарап үшін де күшті тежеуші күшке айналды. Қырғи қабақ соғыстың «ыстық» болмауының басты себебі ядролық паритет болды.

2. Қақтығыстарды қантөгіссіз шешуге болады. Және жергілікті және одан да жаһандық. Дипломатиядан тікелей қауіп - қатерге дейін әртүрлі құралдарды қолдануға болады, бірақ ашық соғысты болдырмауға болады. Кубалық зымыран дағдарысы жағдайында, әлем шектеусіз ядролық соғыстың алдында тұрғанда, дәл солай болды.

3. Қақтығыстардың даму барысы көп жағдайда мемлекет басшыларының жеке қасиеттеріне байланысты. Сталин мен Трумэн, Хрущев пен Кеннеди, Горбачев пен Рейган жарқын мысал бола алады. Жоғарыда айтылған Кариб дағдарысы негізінен ақылға қонымды сақтық пен парасаттылық көрсеткен Хрущев пен Кеннедидің арқасында сөніп, шешілді.

Қырғи қабақ соғыстың зардаптары:

1. Әскери күш бәрі емес.

Әрине, көп мәселені күштің көмегімен шешуге болады, бірақ бәрі емес – бұл қырғи - қабақ соғыстың күтпеген сабақтарының бірі болды. Вьетнам соғысы ең жақсы мысал болып табылады: АҚШ - тың қарсыластарымен салыстыруға келмейтін әскери қабілеті болды (тіпті Кеңес Одағының көмегі арқылы), бірақ олар Вьетнамнан шығуға мәжбүр болды.

Екінші мысал, 10 жылға созылған және Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылуымен аяқталған Ауған соғысы. Тәжірибе көрсеткендей, өнеркәсіптік революция кезінде жаулап алынған елдің жау халқын толығымен бақылау мүмкін емес.

2. Экономикалық күш әскери күштен маңыздырақ болуы мүмкін.

Кейбір мәселелерді күшпен шешуге болмайтындықтан, оларды басқа жолдармен, неғұрлым бейбіт, мысалы, экономикалық жолмен шешу қажет. Мемлекет экономикасының күштілігі, оның үнемі өзгеріп отыратын нақты жағдайларға және жаңа талаптарға бейімделу қабілеті – осының бәрі мақсатқа жетудің ең маңызды факторы бола алады.

3. Жұмсақ әсер қатты әсерге қарағанда тиімдірек болуы мүмкін.

Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін коммунистік идеялар біраз уақыт көптеген елдерде, тіпті Батыста да танымал болды, бірақ КСРО - ның өз ықпалын таратудағы қатал әдістері дүниежүзілік қоғамдастықты коммунистік идеологиясынан алшақтатты. Мысалдар: 1956 жылғы венгр көтерілісі және 1968 жылғы Прага көктемі (Чехословакиядағы көтеріліс).

Екі жағдайда да көтерілістер басылып, келешекте Кеңес Одағы жұмсақ амалдармен одақтастарын өз жағына тартудың орнына мәжбүрлеуді қолдануды жөн көрді. (https://faktrus. ru/cold - war - lessons/)

Социалистік жүйе пен Кеңес Одағының ыдырауы қырғи - қабақ соғыстың негізгі нәтижесі болды. Әлемнің биполярлық жүйесі бірполярлы жүйеге айналды. Нәтижесінде әлемде бір ғана супердержава – Америка Құрама Штаттары қалды.

Сондай - ақ қырғи - қабақ соғыстың нәтижелеріне бұрынғы Югославия аумағында және посткеңестік кеңістіктегі елдерде басталған азаматтық соғыстар қатары жатады. Бұрынғы социалистік жүйенің елдері Батыс елдерінің экономикасы үшін жаңа нарық болып шықты, бұл олардың өсу катализаторына айналды.

Бұрынғы Кеңес Одағы елдері 1991 жылы КСРО ыдырағаннан кейін 1990 - ші жылдары бойы ауыр экономикалық және әлеуметтік сілкіністерге және ұлкен демографиялық дағдарысқа тап болды.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты