Асқар Жұмаділдаев - біздің заманымыздың Екінші Ұлы Абайы

Асқар Жұмаділдаев - біздің заманымыздың Екінші Ұлы Абайы

«Altyn Orda. KZ» сайтында белгілі қазақстандық ғалым - математик Асқар Жұмаділдаевтың 10 афоризмі жарияланған.
«Асқар Жұмаділдаев:
1. Қазақтар әңгімеде көп сөз, өсек айтады. Мен ұлыма ешкім айтпасын: «Оған әкесі (яғни А. Жұмаділдаев) көмектесті!» үшін математик болмауға кеңес бердім.
2. Мешітке барғанда молдалар мен қазақтар жиналып, бір - бірімен сөйлеседі. Олар маған да айтқысы келеді, бірақ мен оларды тыңдамаймын. Мен: «Мені алдамаңыз!»
3. Елдің екі түрі бар; жетекші ел немесе жетектегі ел. АҚШ пен Қытай жетекші елдер. Қазақстан – жетектегі ел.
4. Қытайдың даналығы алдыңғы қатарлы батыстық, ең алдымен американдық технологияларға үйреніп және дамытуға әкелді. Енді Қытай оны өзі өндіре алады.
5. Қазір садақаға барғанда, бұл банкет сияқты. Адамдар жиналып, барлығы бір - біріне өтірік айтады.
6. Менен қарызға ақша алып, балаларына той жасайтындар бар. Қарыздың қайтарылмайтынын біле отырып, мен (яғни А. Жұмаділдаев) көмектесемін. Бірақ көп ұзамай жастар ажырасып кетеді. Ал олардың ата - аналары «шалбарсыз» қалады және олар неге солай?
7. Біздің қоғамдағы шындықтың болмауы біздің санамызда реализмнің болмауына байланысты. Қазақтар қиялдауды жақсы көреді.
8. Дүние жүзі қымызды, ет пен қазының (үйдегі ет өнімі, жылқы етінен жасалған шұжық) арқасында қазақтарды таниды деп ойлау күлкілі. Алайда, әлемдегі адамдардың 99 %- ы гамбургерлерді біледі және ұнатады.
9. Қазы мен ақын, қазақтан басқа ешкімге керек емес. Бұған шынайы қарау керек.
10. Егер Қазақстан мәңгілік ел болғысы келсе, ол технократтық елге айналуы керек!»
Кезінде Ұлы Абай Құнанбаев қазақ халқын - көшпелі малшылық дәуірде өмір сүрген адамдарды басқа дамыған халықтар мен ұлттар сияқты өмірдің жаңа кезеңіне көшуге, қазақ халқын әлем кеңістігіне тартуға шақырды. өркениет және елді реформалау керек екенін айтты.
Ұлы Абай шәкірттерін тәрбиелеп, сол кезде лайықты білім алсын деп балаларын интернатқа берді. Ұлы Абай өз заманының ең прогрессивті өкілі болды. Мұны Абайдың жазбаларынан оқуға болады: «Бізде әр округ бойынша екі судьяны сайлауға кандидатураларды тексеру мүмкіндігі болды. Әрқайсысы әділеттілікті орната алмайды.
Олар айтқандай, «Күлтөбедегі күн сайынғы кездесуді» өткізу үшін ата - бабаларымыздан мұра болып қалған «Қасым ханның жолы», «Есім ханның ескі жолы», «Тәуке ханның Жеті жарғы» заңдары - кодекстерін білу қажет етті.
Бірақ уақыт өте келе олар ескіріп, заманауи түзетулерді қажет етеді. Бас судьяның және бірқатар судьялардың болмауы дауларды шешуді қиындатады». Абайдың өзі бір уақытта Семейдегі бастауыш мұсылмандық және зайырлы орыс мектебінде оқи алды. Кітаптар оны бала кезінен қоршап алды, әкесі газет - журналдарға жазылды, кейінірек болашақ ақын бұл тәжірибені жалғастырды. Абай араб - парсы, ежелгі түркі және батыс еуропа әдебиеттерімен таныс болған.
Абаймен кездесуден кейін әйгілі американдық жазушы Джордж Кеннан оны мадақтады: «Мен ескі қырғызды (яғни қазақты) білемін - Ибрагим Құнанбаев, ол кітапханаға барып қана қоймай, тіпті Милль, Бокль, Дрепер сияқты авторларды оқиды. Ал, олар әлемдегі ең ұлы философтар».
Ұлы Абай қазақ жастарын білім мен тәрбие беру арқылы зұлымдық пен дөрекіліктен құтқаруға шақырды, ол үшін қазақ балалары үшін зайырлы мектептер ашуды белсенді қолдады. Атап айтқанда, ол былай деп жазды: «Біз балаларды ата - анасынан алшақтатып, мектепке жіберіп, қандай да бір кәсіпке үйретуіміз керек. Бізде қыздар білім алатын мектептер құру керек».
Ұлы Абай тек өз замандастарына ғана емес, сонымен бірге қазақ халқының болашақ ұрпақтарына да үлкен әсер етті. Сонымен, қазіргі уақытта біз, қазақтар мен Қазақстанда екінші Абай бар - бұл Асқар Жұмаділдаев. Сондықтан біздің мүмкіндігіміз және болашағымыз бар!

Керімсал Жұбатқанов, тарих ғылымдарының кандидаты, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті