Абай мұрасы

Абай Құнанбайұлы – қазақ халқының мәдени және рухани дамуына өлшеусіз үлес қосқан ұлы тұлға. Оның шығармашылығы – ұлттық сананың қалыптасуында, әдебиетіміздің өсіп - өркендеуінде және жалпы адамзаттық құндылықтарды дәріптеуде ерекше маңызға ие. Абайдың өлеңдері мен қара сөздері қазақ халқының тұрмыс - тіршілігі мен әлеуметтік болмысын тереңнен зерттеп, уақыттың өзекті мәселелеріне жауап берген. Бүгінгі күні де оның мұрасы өзектілігін жоғалтқан жоқ.

Абайдың өмір жолы мен тарихи орны
Абай 1845 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысында дүниеге келді. Толық аты – Ибраһим, бірақ ол ел арасында Абай есімімен танымал болды. Абайдың өмір сүрген заманы қазақ қоғамының әлеуметтік, экономикалық және рухани өзгерістер кезеңіне сәйкес келеді. Ресей империясының ықпалы артып, дәстүрлі көшпелі өмір салты дағдарысқа ұшырап жатқан кезеңде Абай өз халқының болашағы туралы терең ойланды.

Абайдың әкесі Құнанбай билік басындағы ықпалды тұлға болғандықтан, жас Абайдың ел басқару істеріне араласуына жағдай жасады. Бірақ оның басты ұмтылысы билік емес, білім мен рухани жетілу болды. Ол шығыс классикасын (Фирдоуси, Сағди, Хафиз, Науаи) және орыс әдебиетін (Пушкин, Лермонтов, Крылов) терең меңгеріп, Шығыс пен Батыс мәдениеттерінің ең үздік жетістіктерін үйлестіре білді.

Абай шығармаларындағы негізгі тақырыптар
Абай шығармашылығының басты ерекшелігі – адамгершілік құндылықтарды жоғары қою. Оның өлеңдерінде адалдық, білімге ұмтылыс, еңбекқорлық, әділеттілік және махаббат сияқты қасиеттер насихатталады.

Мысалы, «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде Абай адам баласының болашағы тек білім мен ғылымда екенін түсіндіріп, ғылымды үйренуге, еңбекке адал болуға шақырады. Ал «Әсемпаз болма әрнеге» өлеңінде адамның жеке дамуы мен адамдық қасиеттердің маңыздылығын ерекше атап өтеді.

Сонымен қатар, Абай өз заманының кемшіліктерін сынға алды. Оның шығармаларында надандық, жалқаулық, екіжүзділік сияқты жағымсыз қасиеттерді сынаған өткір сөздері бар. Бұл оның шығармашылығының әлеуметтік маңыздылығын арттырып, оны халықтың мұң - мұқтажын жеткізуші тұлға ретінде көрсетеді.

Қара сөздерінің философиялық тереңдігі
Абайдың қара сөздері – қазақ халқының философиялық ойлау жүйесінің асқақ шыңы. Ол бұл шығармаларында халыққа түсінікті тілде терең ойларды жеткізе білді.

Қара сөздерінде Абай білім алудың, еңбек етудің, өзін - өзі танудың маңыздылығын ерекше атап өтеді. Мысалы, «Он жетінші сөзінде» адам мен оның жүрек, ақыл және қайрат сияқты қасиеттерінің үйлесімділігі жайында айтса, «Жиырма бесінші сөзінде» надандық пен білімсіздіктің зияны туралы ой қозғайды.

Абайдың қара сөздері – халықтың ой - санасын жетілдіруге арналған еңбектер. Олар әлі күнге дейін қазақ мәдениетінің құндылықтарын терең түсінуге және заманның сын - тегеуріндеріне жауап табуға көмектеседі.

Абай – ағартушы, аудармашы, композитор
Абайдың ағартушылық қызметі оның өлеңдерімен шектелмейді. Ол қазақ халқының рухани көкжиегін кеңейту үшін Пушкиннің «Евгений Онегин» романынан үзінділер, Лермонтовтың философиялық өлеңдерін және Крыловтың мысалдарын аударды. Абайдың аудармалары түпнұсқадан айнымай, қазақтың ұлттық болмысына сай өзгертіліп, халыққа жақын болды.

Абай – ұлы ақын ғана емес, талантты композитор да. Оның «Көзімнің қарасы», «Желсіз түнде жарық ай», «Айттым сәлем, Қаламқас» сияқты әндері қазақ музыкасының алтын қорына енді. Бұл әндер халықтың жан дүниесіне жақын, сезім мен сұлулыққа толы.

Абай мұрасының қазіргі қоғамдағы маңызы
Абайдың шығармашылығы қазақ халқының рухани жаңғыруының негізі ретінде маңызды рөл атқарады. Бүгінгі заманда оның өлеңдері мен қара сөздері білімге, ғылымға ұмтылған, адамгершілікті жоғары қойған ұрпақ тәрбиелеуде маңызды.

Сонымен қатар, Абай мұрасы қазақтың ұлттық болмысын сақтауға және оны әлемдік мәдениеттің бір бөлігі ретінде танытуға мүмкіндік береді. Елбасының бастамасымен 2020 жылы Абайдың 175 жылдығы аясында өткізілген халықаралық шаралар ұлы ақынның мұрасын жаһандық деңгейде насихаттау жолында үлкен жетістіктерге жетті.

Қорытынды
Абай Құнанбайұлының мұрасы – қазақ халқының ғана емес, бүкіл адамзаттың рухани қазынасы. Оның шығармалары арқылы біз өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды түсініп, оларды жаңғыртып, әлемдік өркениетке қосылуға мүмкіндік аламыз. Абайдың өсиеттері мәңгілік және оның идеялары болашақ ұрпақ үшін өмірлік бағдар болып қала береді.

Әл - Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География жǝне табиғатты пайдалану фаĸультетінің 1 ĸурс студенті Күзембай Абдрахман
Қазақ Ұлттық университетінің Қазақстан тарихы ĸафедрасының доценті
Джолдыбаева Ұлжалғас Мұхаммеджанқызы