Әл-Фараби және оның әлемдік ғылым мен философияға қосқан үлесі.

Әбу Насыр әл - Фараби (870 – 950 жж.) – шығыстың ұлы ойшылы, ғалым және философ, әлемдік ғылым мен мәдениеттің дамуына зор үлес қосқан тұлға. Ол ортағасырлық исламдық ренессанс кезеңінің өкілі ретінде ғылымның көптеген саласын қамтыған энциклопедист - ғалым болды. Әл - Фараби тек шығыс әлемінде ғана емес, сонымен қатар Батыста да «Екінші ұстаз» (Аристотельден кейінгі) деген атаққа ие болды.
Ғылымға қосқан үлесі

Әл - Фараби ғылымның әртүрлі салаларында жемісті еңбек етті. Ол логика, математика, астрономия, медицина, музыка, химия және басқа да ғылымдарда маңызды еңбектер жазды.
1. Логика және философия
Әл - Фараби логиканы екіге бөлді: демонстративті (ғылыми дәлелдер) және диалектикалық (пікірталас пен қарама - қайшылықтарды талдау). Оның “Логикаға кіріспе” және “Ғылымның бастаулары” атты еңбектері Батыс ғалымдарына үлкен ықпал етті. Әл - Фараби Аристотель философиясын дамытып, оны исламдық мәдениетпен байланыстырды, сол арқылы грек - рим ойларын мұсылман әлеміне жеткізді.
2. Математика мен астрономия
Ол математика мен астрономияда жаңашыл идеяларды енгізіп, геометрия мен тригонометрияның дамуына ықпал етті. Ғалым аспан денелерінің қозғалысы мен олардың жерге әсерін зерттеп, сол дәуірдегі астрономиялық есептеулерді жетілдірді.
3. Музыка теориясы
Әл - Фараби музыканы ғылым ретінде қарастырған алғашқы ғалымдардың бірі болды. Оның “Музыканың үлкен кітабы” атты еңбегі музыкалық теорияның негіздерін қалыптастырды. Ол дыбыстардың физикалық және математикалық қасиеттерін талдап, музыканың адам жанына әсерін зерттеді.
4. Медицина және психология
Әл - Фараби медицинада дене мен жанның өзара байланысын зерттеген. Ол адамның эмоционалды күйі мен оның денсаулығына қатысты тың идеялар ұсынды.

Философияға қосқан үлесі

Әл - Фараби қоғамның үйлесімділігі мен адамның кемелденуі туралы көптеген философиялық тұжырымдамалар жасаған. Оның “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары” атты еңбегінде әділдік, мораль және адамдар арасындағы ынтымақтастық идеялары қарастырылған. Әл - Фарабидің пікірінше, қайырымды қоғамда адамдар білім мен ізгілік арқылы үйлесімді өмір сүреді.

Ғалымның тағы бір маңызды идеясы – білім мен діннің үйлесімділігі. Ол ақыл - ойдың күші арқылы шынайы білімге жетуге болатындығын, бірақ діннің адамгершілік пен рухани дамудағы рөлін жоққа шығармайтынын атап өтті.

Батыс ғылымына әсері

Әл - Фарабидің еңбектері тек мұсылман әлемінде ғана емес, Еуропада да үлкен ықпалға ие болды. Оның шығармалары латын тіліне аударылып, Батыстағы ортағасырлық университеттерде оқытылды. Фома Аквинский, Роджер Бэкон сынды батыс ойшылдары оның идеяларын зерттеп, өз еңбектерінде қолданды.

Әл - Фараби мұрасы және қазіргі заман
Әл - Фарабидің шығармашылығы қазіргі кезде де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Оның ғылымды интеграциялау идеясы, білім мен этиканың үйлесімі қазіргі білім беру жүйесі мен философияда кеңінен талқылануда. Қазақстан Республикасында әл - Фарабидің мұрасы терең зерттеліп, насихатталып келеді. Алматы қаласындағы Қазақ ұлттық университеті әл - Фараби есімімен аталғаны оның рухани мұрасының жоғары бағаланғанын көрсетеді.

Қорытынды
Әл - Фараби әлемдік ғылым мен философия тарихында ерекше орынға ие. Ол адамзат өркениетінің дамуына баға жетпес үлес қосып, өз заманының шекарасынан асып, қазіргі дәуірге дейін өзекті болып қалған идеялар қалдырды. Оның еңбектері ғылым мен руханияттың үйлесімді дамуының жарқын үлгісі болып табылады.

Әл - Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География жǝне табиғатты пайдалану фаĸультетінің 1 ĸурс студенттері Клышпаева Алина, Байгожина Аделя
Қазақ Ұлттық университетінің Қазақстан тарихы ĸафедрасының доценті
Джолдыбаева Ұлжалғас Мұхаммеджанқызы