Шәкәрім Құдайбердіұлының өмірбаяны

Сабақтың тақырыбы: Шәкәрім Құдайбердіұлы
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушылардың бойында Ш. Құдайбердіұлы туралы білімдерін тексеру, дамыту, ақын өлеңдерінің идеясын ашу, рухани - адамгершілік қағидаларымен танысу, Шәкәрімнің өмірбаянын тереңірек біліп, Абай өлеңдерінің ұқсастықтарымен ұштастыру.
Тәрбиелік: Шәкәрімнің өлеңдері арқылы оқушылардың рухани байлығын, адамгершілік қасиеттерін қалыптастырып, жаман мінезден аулақ болу, адами сезімді қастерлеу, сүйіспеншілік, ішкі рухани тазалыққа үйрету.
Дамытушылық: Оқушылардың қоғамға деген өзіндік көзқарасының қалыптасуына ықпал ету, өз ойларын еркін, нақты жеткізе білуге бауылу, тіл байлықтарын шыңдау, өзін - өзі дамыту арқылы, өз ісіне жауап бере алатын адал қызмет атқаратын, бәсекеге қаблетті тұлға тәрбиелеу.
III. Сабақтың түрі: Ашық ойлар, іздену, зерттеу сабағы.
IV. Сабақтың әдіс тәсілдері: ойтолғау, салыстыру, әңгімелесу, сұрақ - жауап, интерактивті тақта, зерттеу, СТО (Венн диаграмассы, топтастыру).
V. Көрнекіліктер: Шәкәрім портреті, техникалық құрал, жапсырма қағаздар, слайд, орыс ақындарының портреті.
VI. Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, тарих, география, орыс әдебиеті және өзін - өзі тану пәнімен байланыс.
Сабақ барысы
VII. Ұйымдастыру кезеңі:
а) Оқушылармен сәлемдесу, сыныпты түгендеу.
ә) Сабақтың мақсатымен, барысымыен таныстыру
Мұғалім сөзі: Балалар, біз бүгін Ш. Құдайбердіұлының
өмірі мен шығармаларын оқып білгендерімізді
Ортаға салып, жинақтап қорытындылаймыз.
Оқушыларға сұрақтар
Ш. Құдайбердіұлының қандай әндері бар екенін білесіндер? (Шәкәрімнің
20 - ға тарта әсем әуезді әндері бар)
Бостандық таңы атты, Жастарға. Шын сырым, Жастық туралы, Бұл ән - бұрыңғы әннен өзгерек, Молдалар өзгелерді кәпір дейді, Жасымнан жетік білдім, Ажалсыз әскер) т. б.
Мұғалім сөзі: Олай болса біз бүгін сабағымызды «Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек» әнін тыңдаудан бастаймыз.(Өлең тыңдалып, әуен қосылған кезде бір оқушы шығып Венн диаграмманы толтырыды.)
Венн диаграмманы яғни ұқсастық. Біз өткен сабақ бойынша Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармаларын толық оқып талдадық. Енді біз Ш. Құдайбердіұлын әлі білмесекте, Абай Құнанбайұлының қандай өнері бар, ол кім екенін білеміз мыны дөңгелекшеге тек Абайдың қасиеттерін ғана жазайық.
Абай ұқсастығы Шәкәрім
венн диограмма сызбасы
М. С: Ал енді олай болса біз де ұлы кемеңгер ақынға арнап өлең жолдарын оқып берейік.
(«Жастарға» өлеңі оқылады)
VIII Жаңа сабақ
1. Ш. Құдайбердіұлының өмірбаяны оқушыларға тарау бойынша таратылады.
a) Айым
b) Айдар
c) Қайрат
d) Анар
2. Оқушылар тарау бойынша мәтінге дайындалу барысында Ш. Құдайбердіұлының өмірбаяны слайд арқылы көрсетіледі. (Анадан алғаш туғанда әні тыңдалады)
3. Оқушылар топпен бірігіп мәтінді талқылайды
4. Оқушыларға Ш. Құдайбердіұлының өмірбаяны туралы сұрақ қойылады.
1) Шәкәрім қандай ақын (кемеңгер)
2) Шәкәрімнің ақындық таланты неше жастан көріне бастады (7)
3) Шәкәрім әкесінен неше жасында жетім қалды? (8)
4) Шәкәрім кімдердің шығармаларын орыс тіліне аударды?
(Пушкин, Толстой, Лермонтов, Некрасов)
5) Күңке әжесінің шын аты қалай (Әйбөбек)
6) Шәкәрімді домбыраға үйреткен әнші кім? (Керен руының күйші - ақыны, әншісі Біткенбай)
IX. Сергіту сәті (тренинг)
Есте сақтау қаблетің қалай?
1. Көру арқылы есте сақтау. (А - 4 форматына жазылған) Теңеу, Кейіптеу, аллегория - (Пернелеу), Метанимия - (алмастыру) Синекдоха. Ирония, Гипербола - (Ұлғайту) 10 сөз
2. Қайталау арқылы есте сақтау. Литота -(Кішірейту) Антитеза - (Шеңдестіру) Градация -(Дамыту) Эллипсис, Инверсия, Проза. Поэзия.
3. Ауада жазып есте сақтау.
Гротеск, Диуан, Импровизация Очерк, Плагиат. Рубаят, Повесть, Фабула, Эпизод, Эссе.
4. Есту арқылы есте сақтау. Кебек, Нартайлық, Еңілік. Насихат, Әділ, Мәрия, Адамшылық. Бичер, Гарриэт, Стоу
X. Әдеби термендер слайдтар көрсетіледі.
Оқушыларға мысалдар таратылып өлең жолдарын қандай әдеби терменге сай екенін көрсету, мысал жазу, дәлелдеу.
1 - 2 мысалды мен жазамын
«Күшік асырап, ит еттім
Ол балтырымды қанатты»
«Біреуге мылтық үйреттім,
Ол мерген болды, мені атты»
XI. М. с: Шәкәрім өлеңдерінің тақырып ауқымы өте кең. Соның ішінде ойып орын алар тақырып – рухани – адамгершілік мәселесіне қатысты ойлары. Шәкәрім ар - ұятты жоғары қояды. Ал, енді балалар бір шумақты төрт жолды, өлең жолдарын кемеңгер ақынға арнап жаза қойыңдар.
Оқушылар өздері шығарған өлең жодарынан оқи отырып, кейін интерактивті тақтада өлеңді талдау үлгісі ұсынылады.
8 буынды, 6 буынды А
Аралас ұйқас А
Ақ шалыс Б
Ақын өз шығармашылығында қара өлең, кезекті, шалыс, аралас - ұйқастармен шектелмей, Абай қолданған шығыстың ғаруз ұйқасының үлгісін де Шәкәрім шебер пайдаланады.
Ескіден қалған сөз теріп, - А
Өз ойымнан өң беріп,- А
Үйретуді жөн көріп,- А
Түзетпек едім адамды,- Б
Өлеңнің буын өлшемін де Абайша құбылтып, бірыңғай алты буынан құрайды.
Жас өтті тынымсыз,
өнерсіз, ғылымсыз
надандық жолымен
кеттім - ау білімсіз...
Немесе бірінғай сегіз буыннан:
Қазақтың жаманы болмас,
Жаманның аманы болмас,
Бірігіп іс қылатұғын
Түзелер заманы болмас.
Абай мен Шәкәрім шығармаларын салыстыру.
- Қазақ поэзиясының асқар шыңы Абай қалдырған шығармашылық дәстүрді жалғастыра отырып, өз жаңалықтарымен байытып өрнектеген Шәкәрім Құдайбердіұлының көркем мұрасы - әдебиетіміздің асыл қазынасы. «Ғылымды іздеп, дүниені көздеп, екі жаққа үңілдім» деген Абай мектебінен тағылым алып, оның жолын жалғастырған Шәкәрім өлеңдері ақын өлеңдерімен үндесіп жатады.
Оқушылар ақындардың өлеңдеріндегі ұқсастыққа тоқталады. Мысалы:
Шәкәрім: Адам үшін еңбегім,
Өмірден барлық тергенім.
Қалағанын қарап ал,
Мұрам сол, жастар бергенім.
Абай: Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
Жоқ - барды ертеңгіні термек үшін,
Көкірегі сезімді, тілі орамды,
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін.
XII. Географиялық карта бойынша картамен жұмыс Шәкәрім өміріне байланысты жерлерді көрсетеді (Шыңғыстау, Семей, Шақпақ, Саятқора, Бақанас)
(Бірінші оқушы картамен жұмыс жасаған кезде, екінші оқушы Шәкәрімнің шежіресін тақтаға бормен сызып көрсетеді)
XIII. Тест жұмысы (оқушылар өздері 3 - 4 сұрақтық тест құрастырады)
Көрініс: Құдық басындағы әкесінің сүйегін жинауға барған баласы Ахаттың, әкесі Шәкәрімнің сөйлесуі.
XIV. Оқушыларды бағалау:
Оқушылар өздерін бағалайды.
XV. Үйге тапсырма:
Қалқаман - Мамыр поэмасын оқуға.