Мендельдің заңдылықтарына есептер шыгару

Мақсаты:
Білімдік: Тұқымқуалаушылықтың гибридологиялық үдісі, гибрдтердің бірнеше ұрпақтарға біркекілік ережесі мен екінші ұрпақтағы белгілердің ажырау заңы туралы білім қалыптастыру;
Дамытушылық: Оқушы бойында ұжымдасып жұмыс істеу, басқаларды тыңдау, өз көзқарсын дәлелдеп қорғай білу біліктігін дамыту және генетикалық терминалогия мен символика ұғымдарын жетілдіру.
Тәрбиелік: Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру, ұқыптылыққа, шапшаңдыққа тәрбиелеу
Сабақтың типі: бекіту сабағы
Сабақтың түрі: сыныптық, жұптық, жеке.
Әдіс - тәсілдері: көрнекілік, ой - толғау, интервью
Оқыту технологиясы: ұжымдық ойлау
Сабақ жоспары: Ұйымдастыру
І. «Білім» жүесі
1. Жаңа ғасыр - генетика ғылмының ғасыры.
2. Гентика ғылымының даму кезеңі
3. Гентетиклық инженерия, биотехнология.
ІІ. «Түсіну» жүйесі. Гентикалық терминология және символика /топтық жұмыс/
Терминдер мен оған сәйкес келетін терминдер мазмұнын табаыңдар.
І - топ тапсырмасы:
Терминдер - Терминдердің мазмұны
Генетика - Тұқым қуалайтын ақпараттық құрылымдық бірлік
Тұқым қулаушылық - Гетерезигота куйінде көріне алмайтын тұқым қуалайтын белгі
Ген - Тұқым қуалайтын белгілердің сырты көрінісі
Аллельді гендер - Әр түрлі аллельді гендері бар зигота
Гамета - Жыныс хромосомаларынан басқа хромосомалар
Гетерзигота - Тірі организмдердің табиғи қасиеттерінің ұрпаққа берілуі
Фенотип - Өз түріне тән жасушадағы тақ хромосома жиынтығы
Рецессивті - Жыныс жасушасы
Аутосомды - Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейді.
Гаплоидты - Бір жұп белгілердің дамуын анықтайтын гендер

2 - топ тапсырмасы
Терминдер - Терминдердің мазмұны
Өзгергіштік - Тұқым қуалайтын ақпараттық құрылымдық бірлік
Хромосома - Гетерезигота куйінде көріне алмайтын тұқым қуалайтын белгі
Зигота - Тұқым қуалайтын белгілердің сырты көрінісі
Гомозигота - әр түрлі аллельді гендері бар зигота
Гамета - Жыныс хромосомаларынан басқа хромосомалар
Гетерзигота - Тірі организмдердің табиғи қасиеттерінің ұрпаққа берілуі
Фенотип - Өз түріне тән жасушадағы тақ хромосома жиынтығы
Рецессивті - Жыныс жасушасы
Аутосомды - Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейді.
Гаплоидты - Бір жұп белгілердің дамуын анықтайтын гендер
3 - топ тапсырмасы: генетикалық символдарды анықта
P Ата - ана /латынша -‘parents’/
Ғ Будан /латынша «филий»/балалар
Аталық /марстың қалқаны мен найзасы/
Аналық /венераның айнасы/
Х будандастыру
АА, Аа Доминантты гомозигота, гетерезигота
аа Рецессивті белгі
ІІІ. «Қолдану» жұйесі: Мендель заңдары бойынша есептер шыгару.
1 - есеп: Сұр дрозофила шыбыны қара түсті шыбындармен бундастырған ұрпағы тегіс сұр денелі болған. Осы белгілердің қайсысы рецессивті, сұр шыбынның генотипі қандай?
Шешуі: сұр - АА х қара - аа сұр Аа/сұр түс доминантты, қара түс рецессиві/
Мендельді ажырау заңы бойынша алынған ұрпақ фенотипі жағынан сұр түсті, генотипі гетерозиготалы.
2 - есеп: сұр - Аа х сұр - Аa____АА, Аа, Аа, аа
Мендельді ажырау заңы бойынша алынған ұрпақ фенотипі 3: 1, гинотипі 1: 2: 1 қатынасында.
3 - есеп: сұр - Аа х қара - аа Аа, Аа, аа, аа кері айтара будандыстыру нәтижесінде алынған ұрпақтың фенотипі де, генотипі де 2: 2 қатынасында.
4 - есеп: Қызыл гүлді түнсұлуы өсімдігін, ақ гүлді түнсұлу өзімдігімен буындастырғанда қызғылт гүлді өсімдіктер шыққан, яғни аралық белгі байқалған. Төмендегі буындастырудың нәтижесінде алынатын ұрпақтардың гүлдерінің түстерін анықтау керек. Аа х Аа; АА х Аа; аа х Аа; Қандай ұрпақ қызыл болады?
Шешуі: Аа х Аа........ 1АА: 2Аа: 1аа. ф - 3: 1,
АА х Аа........ АА, Аа, АА Аа генотипі: 2: 2, фенотипі 4: 1
Аа х Аа......... Аа, аа, Аа, аа генотипі де, фенотипі де 2: 2
5 - есеп: Юраның және оның туған ағасы Сергейдің көзінің түсі сұр, ал қарындасы Марияның көзі көк. Шешесінің көзі көк, оның ата - анасынікі сұр болған. Егер белгі бір ген арқылы анықталса, көздің сұр және көк түсі қалай тұқым қуалайды
ҮІ. «Жинақтау» жүйесі: / тест тапсырмасы/
1. Тұқым қуалаушылық пен өзгергішілік зерттейтін ғылым:
А) биология ә) эмбриология
Б) гельминтология г) генетика
2. Тұықм қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын ашқан кім:
А) Г. Мендель
ә) Морган
Б) Де Фриз
в) Чермак?
3. Бірніші ұрпақта басымдық қасиет көрсетіп, бірден жарыққа шығатын белгіл:
А) ген
ә) доминнантты
Б) аллельді
в) рецесстивті
4. Бірніші ұрпақта көрінбей қалған қарам - қарсы белгі:
А) ген
ә) доминнантты
Б) аллельді
в) рецесстивті
5. Қарам - қарсы белгілердің анықтайтын жұп гендер:
А) ген
ә) доминнантты
Б) аллельді
в) рецесстивті
6. Ата - аналары бір - бірінен бір жұп белгі бойынша ажыратылатын дараларды шағылыстыру қалай аталады:
А) моногибридті
ә) дигибридті
б) полигибридті?
7. Генотипі АА болатын өсімдіктер қандай гаметалар түзеді:
А) аа
ә) АА
б) Аа
в) аА
8. Бір - бірнен айқын бір жұп белгі бойынша ажыратылатын гомозиготалы дараларды шағылыстырса, бірнеше ұрпақта генотипі де, фенотипі де біркелкібуындар алынады. Бұл қай заң:
А) ажырау заңы
ә) Морган заңы
Б) біркелікілік заңы
в) тәуелсіз ажырау заңы?
9. Аллельді гендері бір ғана белгінің дамуына, яғни екеуі де не доминантты (АА), не рецессивті (аа) белгіні анықтайтын организм:
А) гомозиготалы
ә) гетерозиготалы
Б) фенотип
в) генотип
10. Аллельді гендері екі түрлі - біреу доминантты, екіншісі рецессивті (Аа) белгінің дамуын анықтайтын организм:
А) гомозиготалы
ә) гетерозиготалы
Б) фенотип
в) генотип
Уйге тапсырма: Сіздің көзіңіздің, шашыңыздың түсі кімнен тұқым қуалағанын анықтаңыздар (әкеңізден, шешеңізден, атаңыздан, әжеңізден).