Аралардың табиғаттағы маңызы және өмірі

Аралардың табиғаттағы маңызы және өмірі

Аралар – табиғаттың ең маңызды жәндіктерінің бірі. Олар тек бал өндірумен ғана емес, сонымен қатар өсімдіктердің тозаңдануында шешуші рөл атқарады. Бұл олардың экожүйедегі маңыздылығын арттырады. Сонымен қатар, аралардың ұйымдасқан өмір салты, әлеуметтік құрылымы мен еңбекқорлығы адамдарды әрдайым қызықтырып келген.

Аралардың өмірі

Аралар – жәндіктер әлемінің ең еңбекқор өкілдері. Олар ара тұқымдасына (Apidae) жатады және көбіне қоғамдық жәндіктер ретінде тіршілік етеді. Аралардың негізгі түрлеріне бал аралары (Apis mellifera), жабайы аралар және жалғыз өмір сүретін аралар жатады.

Аралар қоғамы

Бал аралары қатаң иерархиялық құрылымда өмір сүреді. Олардың ұясы үш негізгі мүшеден тұрады:
Ара аналығы (патшайым, ханшайым) – аналық аралардың жалғыз жұмыртқа салушысы. Ол өмір бойы мыңдаған жұмыртқа салып, ұядағы аралар санын көбейтеді.
Жұмысшы аралар – бұл ұядағы ең көп таралған топ. Олар тамақ іздеу, ұя тазалау, балапандарды күту, патшайымды тамақтандыру және қорғаныс сияқты міндеттерді орындайды.
Ара аталықтары (трутендер) – олардың негізгі міндеті аналық арамен шағылысу. Бұл аралар жұмыс істемейді, ал шағылысу аяқталған соң көп ұзамай өледі.

Аралардың өмірлік циклі

Аралардың даму кезеңдері төрт сатыдан өтеді:
1. Жұмыртқа – патшайым ара ұяшықтарға жұмыртқасын салады.
2. Личинка – жұмыртқадан шыққан личинкалар жұмысшы аралар дайындаған аналық сүтпен (маточное молочко) қоректенеді.
3. Қуыршақ кезеңі – личинка арнайы ұяшық ішінде қуыршаққа айналады.
4. Ересек ара – белгілі бір уақыт өткен соң толыққанды ара пайда болады.

Аралардың өмір сүру ұзақтығы

Аралардың өмір сүру ұзақтығы олардың қызметіне байланысты өзгереді:
Жұмысшы аралар жаз айларында 2 - 6 апта өмір сүреді, ал қыста ұзақтау – 5 - 6 ай тіршілік ете алады.
Ара аталықтары (трутендер) бірнеше апта ғана өмір сүреді.
Патшайым ара 3 - 5 жылға дейін өмір сүреді, кейде 7 жылға дейін тіршілік етуі мүмкін.

Аралардың табиғаттағы маңызы

1. Өсімдіктерді тозаңдандыру
Аралар – табиғаттағы ең негізгі тозаңдандырғыш жәндіктердің бірі. Әлемдегі өсімдіктердің 80%- дан астамы жәндіктер арқылы тозаңданады, ал олардың ішінде аралардың үлесі зор. Аралардың арқасында көптеген жеміс - жидек, көкөніс және дәнді дақылдар өседі.
Аралар гүлден гүлге ұшып, тозаңды бір өсімдіктен екінші өсімдікке тасымалдайды. Бұл өсімдіктердің көбеюіне және жеміс беруіне көмектеседі. Егер аралар болмаса, көптеген өсімдіктердің өсу қарқыны төмендеп, адамзат пен жануарлар азық - түлік тапшылығына ұшырар еді.
2. Ауыл шаруашылығына пайдасы
Аралар ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасы мен өнімділігін арттырады. Мысалы, аралардың арқасында:
Алма, алмұрт, шие, қарақат, құлпынай, таңқурай сияқты жеміс ағаштары мол өнім береді.
Көкөністер мен бұршақты дақылдар жақсы пісіп, көлемі үлкейеді.
Жоңышқа мен беде сияқты мал азықтық дақылдар жақсы тозаңданып, малға азық мол болады.
3. Биологиялық әртүрлілікті сақтау
Аралар табиғаттағы өсімдіктердің көбеюіне және әртүрлілігін сақтауға көмектеседі. Олар болмаса, көптеген өсімдік түрлері жоғалып кетуі мүмкін. Бұл өз кезегінде құстар, жануарлар және басқа жәндіктердің азық - түлік тізбегіне әсер етеді.
4. Экономикалық маңызы
Аралар тек табиғатқа емес, экономикаға да үлкен үлес қосады. Бал өндірісі, ара балауызы, прополис, патшайым сүті, тозаңдар сияқты өнімдер медицина, косметика және тағам өнеркәсібінде кеңінен қолданылады.
Бал – табиғи тәттілік пен денсаулыққа пайдалы өнім.
Балауыз – шам, косметика және фармацевтика салаларында қолданылады.
Прополис – бактерияға қарсы қасиеті бар табиғи антибиотик.
Ара уы – медицинада ревматизм, артрит сияқты ауруларды емдеуде пайдаланылады.
5. Климат пен экожүйеге әсері
Аралардың өсімдіктерді тозаңдандыруы ормандардың сақталуына, шөлейттенудің алдын алуға көмектеседі. Өсімдіктердің жақсы өсуі топырақтың құнарлылығын арттырады және атмосфераға оттегіні көбірек бөледі.

Аралар жойылып кету қаупі бар ма?

Соңғы жылдары әлемде аралардың саны азаюда. Ғалымдар бұл құбылысты "аралардың жаппай қырылуы" деп атайды. Бұған бірнеше себептер әсер етеді:
Пестицидтер мен химиялық заттар – ауыл шаруашылығында қолданылатын улы заттар аралардың денсаулығына кері әсер етеді.
Қоршаған ортаның өзгеруі – климаттың жылынуы, орман кесу және урбанизация аралардың мекендеу ортасын тарылтады.
Ара аурулары мен паразиттер – варроа кенесі сияқты зиянкестер аралардың иммунитетін әлсіретеді.
Қоректік өсімдіктердің азаюы – қалаларда және ауылдық жерлерде гүлді өсімдіктер азайғандықтан, аралар азық табуда қиындықтарға тап болады.
Егер аралардың саны күрт азайса, бұл экологиялық тепе - теңдікті бұзып, ауыл шаруашылығына және адамдардың азық - түлік қауіпсіздігіне әсер етуі мүмкін.

Араларды қорғау жолдары

Араларды сақтап қалу үшін келесі шараларды қолдану қажет:
Химиялық пестицидтерді қолдануды шектеу
Гүлденетін өсімдіктерді көбірек отырғызу
Араларға арналған қорықтар құру
Экологиялық таза ауыл шаруашылығын дамыту
Ара өсірушілерді қолдау

Қорытынды
Аралар – табиғаттың теңдессіз тозаңдандырғыштары, экожүйенің маңызды бөлігі және адамзат үшін бағалы жәндіктер. Олардың маңызы тек бал өндірумен шектелмейді. Егер аралар жоғалып кетсе, көптеген өсімдіктер көбейе алмай, азық - түлік тапшылығы пайда болуы мүмкін. Сондықтан араларды қорғау – тек табиғатты емес, бүкіл тіршілікті сақтау жолындағы маңызды қадам.