Көпвекторлы тәсіл Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде дамуының табиғи парадигмасы болып табылады

Көпвекторлы тәсіл Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде дамуының табиғи парадигмасы болып табылады

Қазақстан жер көлемі жөнінен әлемде тоғызыншы орында тұрған алып мемлекет. Ол арқылы Ресей мен Орталық Азия, Қытай мен Закавказье және одан әрі Еуропа арасындағы стратегиялық байланыстар өтеді. Қазақстан орасан зор табиғи ресурстарға ие және аймақтағы негізгі буын болып табылады.
Тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстанның өз мүддесі бар және соны басшылыққа алатыны сөзсіз. Ресей - Қазақстан қарым - қатынасының салқындағанына келсек, бұл жерде, менің ойымша, соңғы бір жылда Қазақстанды қорлауға тырысқан имперлық ойымен уланғандарға «ерекше алғыс айту керек».
Олар «сыйға берілген аумақтар», «жасанды мемлекеттілік» туралы айтты, әскери басып алу туралы да ұялмай айтты. Осы «мырзалардың» барлығы Қазақстанның, белгілі бір дәрежеде, ельциндік мен бастыпқы Путин бюилікте болғанда, Ресейдің соңғы 30 жыл бойы жүргізіп келе жатқан саясатын осылайша қатты талқандады.
Президент Тоқаевқа құрмет көрсетуіміз керек – ол кеңес мектебінің дипломаты ретінде Ресеймен экономикалық және мәдени байланыстардың маңыздылығын және Қытаймен әріптестік дамытуға күш салып жатыр – Орталық - Азиялық аймақтағы үстемдігінің қаупін түсіне отырып, салмақты саясатты жүзеге асыруға ұмтылып жатыр.
Қаңтардағы тәртіпсіздіктер кезінде сенімді әрекет ете отырып, Қазақстан басшысы Қасым - Жомарт Тоқаев олардың арасынан бұрынғыдан әлдеқайда сенімді, күшті және тәуелсіз көшбасшы болып шықты. Ол аз уақыттың ішінде елде бұрын жетіспейтін билік тұтқаларын қолына алып, жуырда өткен кезектен тыс президенттік сайлауда бірден - бір көшбасшы ретіндегі қызметін заңдастырды.
Айта кетейік, Тоқаевтың бұл сайлауға барған күн тәртібі толығымен дерлік ішкі болды, бірақ сыртқы сайлауды толығымен айналып өту мүмкін емес еді. Қазақстан – Орталық Азия мен Қытайдың «қақпасы», тарихи тұрғыдан Еуропадан Азияға апаратын сауда жолдарының тоғысқан жерінде орналасқан аймақ, көмірсутек кен орындары мен басқа да пайдалы қазбаларға бай мемлекет, ол үшін трансұлттық корпорациялар аяусыз күресіп жатыр.
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан экономикасының едәуір бөлігін (ең алдымен көмірсутектерді және басқа да пайдалы қазбаларды өндіруді) батыстық компанияларға беруге мәжбүр болды. Ол Ресейге қарсы болғандықтан емес. Бірақ Ресей 1990 - ші және 2000 - ші жылдардың көпшілігінде маңызды саяси және экономикалық ойыншы ретінде болмағандықтан.
Бұл жағдай ұзақ жылдар бойы тіпті екі емес, үш - бес креслода қатар отыра білген Тоқаевтың ізашары Нұрсұлтан Назарбаев белсенді түрде алға жылжытқан қазақстандық көпвекторлы көзқарастың негізін қалады және өте сәтті.
Сөйтіп, бір қолымен ЕАЭО - ның бастауында тұрған еуразиялық интеграцияның іргетасын қаласа, екінші қолымен түркі мемлекеттері ұйымының идеологтарының бірі бола отырып, пантүркисттік жобаны алға тартты, мәні жағынан Ресейге қарсы жоба.
Көпвекторлы көзқарас Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде дамуының табиғи парадигмасы болып табылады, ол тек Президенттің жеке басына байланысты емес. Кезектен тыс сайлау күні Тоқаев ел көпвекторлы саясат жүргізуі керек деген тезисін қайталады.
«Менің ойымша, геосаяси жағдайды ескере отырып, біздің экономикаға 500 миллиард доллардан астам қаржы тартылғанын ескере отырып, біздің нарықта жаһандық компаниялар жұмыс істейтінін ескере отырып, біз жай ғана көп векторлы бағытты ұстануға міндеттіміз, өйткені олар Қазір айт, сыртқы саясат», - деді ол журналистерге.
Қазақстан бюджетіне салық түсімдерінің үштен бір бөлігі шетелдік қатысуы бар 30 ірі компаниядан келеді. Finprom. kz хабарлағандай, еліміздегі әрбір екінші орта және үш ірі шетелдік компанияның екеуі ЕО, АҚШ немесе Ұлыбританияның қатысуымен кәсіпорындар болып табылады.
Мұнай өндіруге келетін болсақ, оның барлығы дерлік батыстық әзірлеушілерге тиесілі: Royal Dutch Shell, Chevron, Eni, ExxonMobil, Total. Мұнай республиканың негізгі экспорттық тауары болып қала береді (экспорттың жартысы), онымен бірге мыс, көмір, уран. Ал мұның барлығы негізінен батыс компанияларына тиесілі. Астана мұны елеусіз қалдыра алмайды.
Ресей экономикалық ықпалы жағынан қытайлар мен англосаксондармен бәсекеге түсе алмайды, біздің бар ерік - жігерімізбен – бұл мүмкіндік ширек ғасыр бұрын жіберіп алынды, ал қазіргі экономикамен толыққанды бәсекелестік әлі сөз бола алмайды.
Соған қарамастан, екіжақты сауда (экспорт плюс тауарлар импорты) бойынша Ресей дәстүрлі түрде Қазақстанның негізгі серіктесі болып табылады. Қазақстан тауардың басым бөлігін Ресейден импорттайды, ал (әрине, шикізат туралы айтып отырмыз) Қытайға экспорттайды. Соған қарамастан, инвестиция жағынан Мәскеу де, Бейжің де Вашингтоннан әлі де төмен.
Өкінішке қарай, Ресейдің өзі Астананы басқа одақтарға итермелеп отыр. Ресей бұл үшін бәрін жасады. Еске салайық, мысалы, Қазақстан мұнай экспортының 90 %- ға жуығы өтетін Каспий құбыр консорциумындағы техникалық ақаулар Астана үшін Л/ДХР мойындаудан бас тартқаны үшін жаза болып табылады деген ресейлік мәлімдемелерді растайды.
Қалай болғанда да, шын мәнінде, бірақ қоғамдық кеңістікте бұл дәл жаза сияқты естілді. Мұны Ресей президентінің әкімшілігіне жақын саналатын ресейлік телеграм - каналдар да түсіндірді. Бұл ресейлік теледидардан да, Мемлекеттік Думадан да айтылды.
Биыл Қазақстан Тәжікстан, Қырғызстан және Өзбекстанмен бірлесіп, олардың офицерлік корпусын НАТО елі Түркияда оқыту туралы келісімге қол қойды. Яғни, бұл елдердің әскерилері қазірдің өзінде ресейлік әскери оқу орындарымен емес, түріктермен ынтымақтастыққа бағытталатын болады және бұл білім мен дағдыларды меңгеру ғана емес, сонымен қатар жеке достық қарым - қатынасты дамыту.
Қазақстан әскери шығындарды 1, 5 есеге ұлғайту туралы шешім қабылдады. Қытайдың Қазақстанның аумақтық тұтастығына кепілдік беруге дайын екендігі туралы мәлімдемесін еске түсірейік. Кімнен? «Сыйға берілген жерлер» туралы дауыстар қайдан шықты?
Жасыратыны жоқ, кез келген саяси идея тек экономикалық мүмкіндіктермен қолдау тапқанда ғана жақсы болады, ал Ресей мұнымен әлі мақтана алмайды. сондықтан дағдарыс салдарынан қалыптасқан вакуумды толтыра алмай, ол Қазақстанның көпвекторлы саясатқа шыдауға мәжбүр.

Керімсал Жұбатқанов