АҚШ - тың жеке корпорациясы қалай КСРО - ның «қабір қазушы» болды

АҚШ - тың жеке корпорациясы қалай КСРО - ның «қабір қазушы» болды

1992 жылдың қаңтарында бұрынғы КСРО тұрғындары нарықтық «шок терапиясының» және біртұтас елдің ыдырауының салдарын шешіп жатқанда, АҚШ президенті Джордж Буш қырғи - қабақ соғыстағы жеңісін салтанатты түрде жариялады.
Дегенмен, америкалық көшбасшы RAND Corporation жеке компаниясының Кеңес Одағының ыдырауында қандай орасан зор рөл атқарғанын айтпады. Ал, тарихшылардың пікірінше, дәл осы фирма американдық истеблишменттің «ми тресті» болды, оның көмегімен «коммунизмді көмуге» мүмкіндік пайда болды.
1970 жылдардың аяғында Батыс әлемі мен Кеңестік блок арасындағы саясаты аяқталды. Ауғанстандағы соғыс басталғаннан кейін халықаралық шиеленіс күрт көтерілді. Одан кейін Мәскеу мен Лос - Анджелестегі Олимпиада ойындарына өзара бойкот жарияланды.
1983 жылы президент Рональд Рейган ашық түрде Кеңес Одағын «зұлым империя» деп жариялады. Америкалық саясаткерлерге «кеңестік қауіпті» жоюға мүмкіндік беретін нақты іс - қимыл жоспары қажет болғаны таңқаларлық емес. Осы мақсатта Вашингтон шенеуніктері тағы да RAND Corporation коммерциялық стратегиялық зерттеу орталығының қызметіне жүгінді.
Бұл «ой фабрикасы» сонау 1946 жылы АҚШ Әскери - әуе күштерінің қолбасшысы Генри Арнольдтың бастамасымен және «Дуглас» авиакомпаниясының қатысуымен пайда болды. Бастапқыда компания шынымен де әскери авиация мәселелерімен айналысты, бірақ кейін оның құзыреті айтарлықтай кеңейді.
Әртүрлі білім салаларынан көптеген мамандарды тартудың арқасында компания кез келген мәселені пәнаралық әдіспен шешті. RAND корпорацияның ғылыми қызметке назар аударуын баса көрсететін Research and no development («дамусыз зерттеу») дегенді білдіреді. 1948 жылдан бастап орталық Форд қорынан алынған қаражаттың арқасында «Дуглас» компаниясына тәуелділігін тоқтатты. RAND корпорациясының ең маңызды тұтынушысы АҚШ үкіметі болды.
«Біз соңғы пайдаланушы үшін білімді іздейтін, жинайтын және түсіндіретін делдал сияқтымыз», - деді RAND басшылығы.
Америкалық зерттеуші Питер Швейцердің «Жеңіс. Кеңес Одағы мен Социалистік блоктың ыдырауындағы АҚШ әкімшілігінің құпия стратегиясының рөлі» 1981 жылы RAND жетекшілігімен сарапшылар тобы «Польша экономикасының күйреуі стратегиясын» әзірлеу үшін бас қосқанын айтады.
RAND ардагері Чарльз Вольф пен Генри Роуэннен басқа, сарапшы ретінде Чейз Манхэттеннің бұрынғы вице - президенті Роджер Робинсон шақырылды. Банкир Польшаны банкротқа әкелетін бастапқы жоспарға қарсы шықты. Оның орнына ол Пентагонға «көріністі бірнеше градусқа жылжытып, Кеңес Одағына тікелей соққы беруді» ұсынды.
«Газ құбырының бірінші бөлігін салуды кейінге қалдырып, екінші кезеңге жол бермеу, ресми несиелерді субсидиялаудан және Мәскеуге заманауи технологияларды беруден бас тарту керек. Бұл біздің алғашқы қадамымыз болды», - деді Робинсон.
Әңгіме Уренгой - Помары - Ужгород экспорттық газ құбырының құрылысы туралы болды, онда басқалармен қатар американдық фирмалар қатысты. RAND сарапшыларының көпшілігі бұл идеяны қолдады және бұл нысанда баяндама президент Рейганға түсті.
Робинсон Ақ үй басшысының кеңесшісі қызметіне тағайындалды. 1981 жылы желтоқсанда Рейган Польшадағы соғыс жағдайына байланысты Кеңес Одағына қарсы санкциялар пакетін жариялады. КСРО - ға мұнай - газ жабдықтарын жеткізуге эмбарго 1982 жылдың күзіне дейін жалғасты.
Ал Робинсон қаржы секторындағы ықпалын пайдаланып, батыс банктерінің Мәскеуге несие беруін тоқтату үшін барлығын жасады. Бұл шаралар КСРО - ның экономикасына нұқсан келтірді, бұл ақырында алпауыт державаның күйреуі себептерінің біріне айналды. Қазіргі уақытта RAND корпорациясы посткеңестік кеңістіктің проблемалары туралы баяндамалар мен есептерді шығаруды жалғастыруда.

Керімсал Жұбатқанов