Абайдың «Қара сөздері» қазіргі және келесі заман қазағының рухани қайнар көзі болып табылады

Абайдың «Қара сөздері» қазіргі және келесі заман қазағының рухани қайнар көзі болып табылады

15 шілдеде «КЗньюс. КЗ» Жанұзақ Әлімнің «Абай қара сөздерінде қазақты жер қылған» деген мақаланы шығарған.
Осы мақала былай басталады: «Белгілі ғалым Жанұзақ Әкім әлеуметтік желідегі парақшасында мазмұны қызықтау жазба қалдырды. «Қазаққа ес кіргенде, Абай ескіреді» дейді Асқар Сүлейменов. Абайдың бар жазғаны 1 том (50 - 60 өлең және сонша қарасөз (Гете 146 том жазған). Оның 10 - нан астамында қазақты кемсіту. Сол үшін коммунисттер оны 70 жыл бойы ұлттық идеологияны негізгі етіп алды. Коммунистік идеологияның негізі болған Абай азат Қазақстанға қалай рухани көсем болады?! Жалпы Абайда елім, жерім… ұлт азаттық үшін курес туралы ештеңе көрмедім. Яғни, ол арқылы ұлттың рухын көтеру мүмкін емес?!» деген».
Ұлы Абай Құнанбаев өз «Қара сөздермен» ХІХ ғасырдың аяғындағы қазақты үлкен өркениеттік бетбұрысқа шақырған. Бұрын, ата заманы аяқталды, енді ұнай ма, ұнамай ма, отырықшы, индустриалды - техникалық мен ғылым - білім жолымен жүру керектігін айтқан еді.
Оның айтқаны ХХ ғасырдағы және қазіргі өмір дұрыс деп көрсетіп жатыр. Ұлы Абай сол кезде Еуропа мен Ресейден индустриалды - техникалық мен ғылым - білім жағынан үйренуге мен өз бойына сіңіруге шақырды. Кезінде Жапонияда ХІХ ғасырдың ІІІ жартысында индустриалды - техникалық мен ғылым - білім жолымен «Meйдзи революциясы» деп реформаларды жасады және заманға сай Жапонияны дүниеге әкелді. Ортағасырлық дәуірде артта қалған елден Азия континентіндегі және әлемдік қауымдастықтағы заманауи күшке айналдырды. Бұндай даму жолына әуелі Ұлы Абай шақырды, ал ХХ ғасырдың бірінші жартысында Алаш қайраткерлері Қазақ елін сондай деңгейге жеткізетін еді.
Ұлы Абай тек дарынды жасампаз ғана емес, сонымен қатар жерлестерінің арасында танымал би болған. 15 жасынан бастап ол сот процестеріне жиі қатысады. 20 жасында ол өзі жақсы шешен және дала әдет - ғұрпын білгір ретінде танымал болды. Абай бидің беделіне оның әр түрлі округтардың өкілдері арасындағы дауларда бірнеше рет делдал - татуластырушы (Төбе би) болып сайлануы да дәлел бола алады.
1903 жылы 25 тамызда генерал - майор Галкиннің Семей облысының әскери губернаторының атына жазған хабарламасында «Ибрагим Құнанбаев 60 жаста, 3 әйел алған, одан 20 - ға жуық баласы бар, 1000 жылқы байлығы бар. және 2000 қошқар, ол өте дамыған және ақылды адам, ол 2 үш жыл би және үш жыл Шыңғыс болысының губернаторы болды, содан кейін бір 3 жыл үкімет тағайындаған Нукур болысының губернаторы болды. Құнанбаевтың қызметі ақылға қонымды еңбекқорлығымен, күшімен, үкіметке адалдығымен және фанатизмнің жоқтығымен ерекшеленді».
«Абай би ғана емес, дала заң шығарушысы ретінде де танымал болды. 1885 жылы Шар өзенінің жағасындағы Қарамола қаласында (сондықтан құжат атауларының бірі — «Шарское Ережесі») қазақ тілінде алғашқы заң құжаттарының бірі қабылданды, типографиялық әдіспен басылып, қазақ халқына таратылды.
Бұл Семей облысының бірқатар аудандарында жүз билерден тұратын кезектен тыс съезде қабылданған дала әдет - ғұрыптары мен заңдарының жиынтығы болды. Семей облысының әскери губернаторының ұсынысы бойынша билер съезде Абайды өздерінің төрағасы етіп сайлады (Ұлы Абай сол кезде шамамен қырық жаста еді).
Съезге ұсынылған осы құжатты әзірлеуші Абай болғандығын жиналғандар бірауыздан мақұлдаған 93 баптан (параграфтан) тұратын дайындалған нормативтік актіні жариялағандығы туралы дәлелдер бар.
Құқықтық реттеуде қазақтардың әдеттегі құқығын және Ресей заңнамасының кейбір ережелерін синтездеуге әрекет жасалды, бұл заңның дамуының сабақтастығын және сонымен бірге жалпы қазақ қоғамының қалыпты және табиғи дамуы үшін қолайлы нұсқада дала заңдары мен Ресей империясының заңдарының біршама жақындасуын қамтамасыз етуі керек еді.
Соңғы 74 - ші бапта «халықтық әдет - ғұрып бойынша және біздің ар - ұжданымыз бен әділдігіміз бойынша жасалғаны айтылады», — деп жазды заң ғылымдарының докторы, профессор Ударцев.
Қазақстан Ресейге қосылғаннан кейін шариғат нормалары ығыстырыла бастады. Бірақ патшалық Ресейдің заңдары да далада жақсы тамыр жайған жоқ. 1854 жылы 19 мамырда «Империяның жалпы заңдарының Сібір қырғыздарына таралуы туралы» заң қабылданды.
Ол қазақтарға таныс билер сотын таратпады, бірақ болашақта билер атағын тек сұлтандар, осы қызметте кемінде 6 жыл жұмыс стажы бар ауыл старшиналары мен патша үкіметі марапаттаған адамдар ала алатындығын анықтады. Патша әкімшілігінің оларды міндетті түрде мақұлдауымен «сайланбалы» билердің жаңа қағидасы құрылды. Яғни, енді қазақ билері жаңа патша үкіметіне тәуелді және оның толық бақылауына болды деген сөз.
Абай Құнанбайұлы – ХІХ ғасырдың аяғы – ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының ірі ойшылдарының бірі, ол қазақ руханиятының дамуына және қазақ халқының қазіргі заманғы менталитетін қалыптастыруға үлкен үлес қосқан адам. Ол өзінің барлық шығармашылық қызметімен және өзінің өмірімен қазақ халқының көшпелі өмір салтынан қалалық өмірге көшуіне ықпал етті.
Абай Құнанбайұлы ұлы ойшыл және ақылды адам ретінде қазақ халқы оқшау өмір сүре алмайтынын, оның бүкіл адамзаттың бір бөлігі екенін, сондықтан әлемдік өркениеттің жолымен жүруі керек екенін түсінді. Сондықтан ол өз халқына көмектесуге тырысты. Ұлы Абай қазақ даласына білім принципін адам өмірінің негізі ретінде енгізіп, оны даму мен өркендеу принципімен байланыстырды.
Ол жалқаулық, надандық сияқты адамның жамандықтарына қарсы болды. Сол кездегі қазақтардың алғашқысы әлемдік мәдениеттің контексіне ене алды, оның баға жетпес байлығын игере алды. Ол бірінші болып қазақтарды өмірдің мәні мен құндылығын, адам бақытын түсінудің жаңа тәсілін қабылдауға шақырды. Абай Құнанбайұлы адам бойындағы ең бастысы оның адамгершілігі, жанашырлығы, достығы, махаббаты екенін уағыздады. Жақсылықты жамандықтан ажырата білу, ізгілік пен қайырымдылықты басшылыққа алу.
Ұлы Абай рухани мәдениет мәселелерінде оны тарих негізінде дамыту керек деп есептеді, бірақ сонымен бірге ашық болып, жағымды мысалдардан үйренуге шақырды. Бұған мысал ретінде оның 45 шығармадан тұратын «Қара сөздер» фундаменталды еңбегін айтуға болады. Бұл еңбекте тарих, педагогика, адамгершілік, рухани даму және құқық мәселелерін Ұлы Абай қамтиды. Абай Құнанбайұлының еңбектері қазақ ренессансының қайнар көзі рөлін атқарды, құнарлы топырақ құрды және мүмкін болған жағдайда қазақ халқының тарихи тәжірибесін ұрпақтан - ұрпаққа сақтауға көмектесті.
Абай Құнанбайұлы рухани мәдениет саласында халықтың болашақ үшін өздерінің ішкі жауапкершілігін сезінген көптеген зиялы қауым өкілдерімен бірге дамудың негізгі катализаторы болды. Оның мұрасы біздің заманымыздағы барша қазақстандықтар үшін рухани қайнар көзі болып табылады. Абай Құнанбайұлының өзі рухани және ғылыми тұрғыдан дамитын болашақ азаматтың керемет әрі лайықты бейнесі болды.
Абай Құнанбайұлының қазақ халқының рухани мәдениетіндегі рөлі орасан зор және баға жетпес. Қазіргі уақытта өзекті болып келе жатқанын айту керек. Абай Құнанбайұлы және оның шығармашылық қызметі кез - келген адамзат қоғамы оның рухани және тарихи тамырларын ұмытпауы керек және үнемі ғылыми теориялық және практикалық білімге ұмтылуы керек екенін дәлелдеді.

Керімсал Жұбатқанов