Елбасының Тәуелсіздік тағылымы туралы мақаласындағы түйінді ойлар

Елбасының Тәуелсіздік тағылымы туралы мақаласындағы түйінді ойлар

Нұрсұлтан Назарбаев Тәуелсіздік тағылымы туралы мақаласын жазды Ол Елбасының ресми сайтында жарияланды.
Жақында қоғамымыздың ең қасиетті құндылығы – Тәуелсіздіктің 30 жылдығын салтанатты түрде атап өтеміз. Содан үш онжылдық бұрын біз саналы түрде дүниетанымымыз бен болмысымыздың негізі етіп еркіндік пен тәуелсіздікті таңдадық. Ал, адамзат тарихының ауқымында мұндай кезең көзді ашып - жұмғанша тең болса, кемелдену мен күштердің өркендеу дәуіріне аяқ басқан Тәуелсіз Қазақстан үшін бұл үлкен белес, бағындырылған жаңа биік.
Бүкіл адамзат тарихындағы ең жарқын оқиғаларды бойына сіңірген ғасырлар тоғысында маған (Н. Ә. Назарбаевқа) артылған зор сеніммен қатар, менің мойныма үлкен жауапкершілік – елімізді басқару міндеті жүктелді. Басқарған жылдарымда халықтың сенімін ақтау үшін бар күш - жігерімді, уақытымды аямадым. Азаматтары татулық, бірлік, жасампаз табыстар туының астында топ жарған Қазақстан Республикасының құрылғанына даңқты 30 жыл толуы қарсаңында Тәуелсіздігіміздің тағылымы туралы өз ойымды халықпен бөлісуді маңызды деп санадым.
Бұл даусыз ақиқат: Қазақстанның тәуелсіздікке қол жеткізуі – ата - бабаларымыздың азаттық пен тәуелсіздік жолындағы сан ғасырлық жанқиярлық күресінің заңды жемісі. Ал бұл мәңгілік республиканың ажырамас меншігі болып танылып, халықаралық құқық құжаттарында бекітілген.
Тәуелсіздік жолындағы қиын - қыстау жолдарда, қиын - қыстау қиындықтар мен сынақтардан өтіп, талай жалынды патриоттар құрбан болды. Оларды еске алып, құрметтеу біздің парызымыз. Сондықтан да келген жаңа заманда ортақ қазақстандық шаңырағымызда бейбітшілік пен тыныштықты сақтай отырып, дау - дамайға жол бермей, ұстамдылық пен сабырлық, парасаттылық пен салқынқандылық арқылы киелі – Тәуелсіздікке жеттік.
1989 жылы республиканың бірінші басшысы болып сайландым. Сол жылы КСРО тарихындағы соңғы жалпы халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстанның байырғы халқының үлесі небәрі 40, 1 %- ды құрады.
Азат Қазақстанның перзенттері біздің тәуелсіздікке жету жолымыз қандай сынақтардан, құрбандықтардан, азаптардан өткенін білуі керек: 1916 жылғы ұлт - азаттық көтеріліс, азамат соғысы, жойқын ашаршылықтың екі толқыны, қуғын - сүргін, Ұлы Отан соғысы, тың игеру кезіндегі жаппай көші - қон. Бұл жастар өткен тарихты ардақтап, одан дұрыс сабақ алуы үшін қажет. Сондықтан да айтарым: «Тәуелсіздік – ата - бабамыздың қанымен қалған ең басты киелі мекен».
Отыз жыл бойы менің барлық ойым, уайымым, үмітім халықты бақытсыздықтар мен қол сұғушылықтардан, адасушылықтар мен абыржулардан сақтау үшін байланысты болды. Осы жылдар ішінде еліміз әлемнің озық 40 мемлекетінің қатарына қосылды. Әлемдік ғылым мен мәдениеттің озық жетістіктерін меңгерген жаңа ұрпақ тәрбиеленді. Жаңа астана салынды. Мен ең маңызды табыс пен ең үлкен бақытты осыдан көремін.
Өткен ғасырдың 70 - жылдары Кеңес Одағы деп аталатын алып империя өз тарихында кейін «тоқырау дәуірі» атанған қиын кезеңге аяқ басты. Коммунизмнің схоластикалық идеологиясы мен «жоғарыдан» қатаң да ұйғарымды жоспарлауға негізделген кеңестік экономика өзінің жүйелі толықтыруларымен қоғамды үмітсіз тұйыққа апарғаны белгілі болды.
Сол атышулы тоқырау кезіндегі КСРО экономикасының мүшкіл халде болғанын 1970 жылдардың аяғында Қарағанды облыстық партия комитетінде басшылық қызметте істеген кезімде өз көзіммен көрдім. Ал 1980 жылдары мен Қазақ КСР Үкіметін басқарған кезде жағдайдың ауқымы бұдан да айқындала түсті.
Михаил Горбачев жариялаған қайта құру КСРО - ны терең тоқыраудан шығаруға көмектеспеді, көп ұзамай сөйлейтін дүкенге, саяси жарнама жәрмеңкесіне және популистік ұрандардың какофониясына айналды. Реформалардың экономикалық негізін дайындамай жүргізілген ойланбастан жасалған бұрылыс жылдар бойы қордаланып қалған мәселелерді шиеленістіріп, оны шектен шығарды.
1989 жыл Прибалтикадан басталып, Закавказьеде жалғасқан, одан кейін Кеңес Одағының барлық жерін қамтыған «егемендік шеруі» процесінің шарықтау шегі болды. 1990 жылдың соңына дейін Одақтың барлық 15 республикасы өздерінің егемендігін жариялай алды, бірақ Эстония, Литва және Латвиядан басқа, қалған 12 республика бұрынғысынша КСРО құрамында болды.
Михаил Горбачев Одақты сақтау үшін қанша күресуге тырысса да, КСРО - ның ыдырауының алдын алу онсыз да мүмкін емес еді. 1991 жылы 18 - 21 тамызда КСРО жоғарғы басшылығының елді одан әрі басқарудағы толық сәйкессіздігі мен түкке тұрғысыздығын бүкіл әлемге объективті түрде паш еткен атышулы ГКЧП - ның сілкінісі болды.
1991 жылдың тамызы мен желтоқсаны аралығында КСРО құрамында қалған республикалар өздерінің тәуелсіздіктерін жариялау туралы шешім қабылдағаны логикалық және табиғи нәтиже болды. Саяси құмарлықтар қызып, Ельцин мен Горбачев арасындағы текетірес аяқталуға жақындады, бір кездері темір тәртіпке құрылған орталықтандырылған ел басшылығы құмдағы қамалдай күйреді.
Осы сын сағатта Қазақстан жіберген азғантай қателіктің өзі трагедияға айналуы мүмкін. Мұнда орманды бұзатын мүмкіндіктер көп болды. Мұндай жағдайларда халық сенімінің мандатын қамтамасыз ету өте маңызды болды. 1991 жылы 1 желтоқсанда Қазақстан тарихындағы Тұңғыш Президент сайлауы өтіп, оның нәтижесінде сайлаушылардың 98 пайыздан астамы менің кандидатурамды қолдады. Бұл мені шабыттандырды және әрекет ету еркіндігін берді.
1991 жылы 14 желтоқсанда 12 - ші Жоғарғы Кеңестің VII сессиясының күн тәртібіне «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заң енгізілген кезде. Алдыңғы қатарлы заңгер ғалымдардың қатысуымен әзірленіп, жан - жақты әрі жетілдірілген сараптамадан өткен бұл заңды кешіктірмей, бірден мақұлдап, қабылдау керек еді. Оның үстіне басқа республикалар да осындай заңдарды әлдеқашан қабылдаған. Бірақ жағдай біз ойлағандай болмады.
Сессияға вице - президент Е. М. Асанбаев, мен өз кабинетімнен байланыс арқылы Жоғарғы Кеңестің қабырғасында тыңдауларды жіті бақылап отырдым. Әлі есімде, заң жобасын талқылау басталмай жатып - ақ бір депутаттың арандатушы тұлпыны айтқаны: «Біз өзімізді кімнен, неден тәуелсіз деп жарияламақпыз? Біз 70 жыл бойы қиянат жасап келе жатқан Ресей империясының үлгісімен қазақ империясын құруға тырысамыз ба? Сәлден соң тағы бір депутат онымен тілдесті: «Біз тәуелсіз мемлекетті жариялау мәселесін шешіп жатырмыз. Ертең таңертең 17 миллион адамның жақсы жартысы - орыстілді тұрғындар - бөтен мемлекетте болады... Жолдастар, сіз мұны істей алмайсыз».
Ал тағы бір халық депутаты: «Қазақ КСР немесе Қазақстан Республикасының президенті бола алады деген ұсыныс маған қатысты азаматтық теңдікке қол сұғу ма?» деген сұрақты қойды. Ал мұның өзі ақ - қара заңда Қазақстан Президенті болып «мемлекеттік тілде және ұлтаралық келісім тілінде сөйлейтін» тұлға болуы мүмкін деп көрсетілгенін, депутат С. Сартаев бірден еске салды.
Әрине, мұндай сөйлегіштердің қандай сыртқы күштер арандатып, мұндай «қорықпайтын» сөздерге қолдау көрсетуге уәде беріп жатқанын білдім. Бірақ арандатушылыққа бой алдыру былай тұрсын, қателесе алмадым. Осындай ардақты да беделді мемлекет қайраткерлерінің, белгілі ғалымдардың, заңгерлер мен жазушылардың тұлғасында Жоғарғы Кеңес депутаттарының айшықты жауаптары мен салмақты дәлелдеріне қарамастан, С. Зиманов, С. Сартаев, М. Қозыбаев, Ө. Жолдасбеков, Ә. Кекілбаев және т. б. заң жобасын екі күн бойы талқылап, депутаттар ортақ пікірге келмеді.
Талқылау ақыры тоқтап қалғанда, 16 желтоқсанда мен депутаттарға қазіргі жағдайдың мәнін түсіндіріп, оларға негізгі әрі қарапайым ойды жеткізу үшін түстен кейін Жоғарғы Кеңеске келдім. Қазақстан халқы және бүкіл әлем қауымдастығы олардың шешімін күтуде: «Бұл заң қабылдануы керек, өйткені біз ғана қалдық. Көп ұлтты Қазақстан халқының алдындағы ар - ұжданымыз таза. Бұл әрбір сөзін әркім оқитын салмақты заң. Бұл менің сайлау алдындағы бағдарламам, біз шешетін барлық мәселелердің түйіні. Негізгі мәселе – мемлекеттік тәуелсіздік мәселесі. Ешбір жүк көтермейтін сөздерді қосып, сынаудың қажеті жоқ. Оны, менің ойымша, білікті көпшілік дауыспен қабылдау керек. Мен барлығын соған бейімдеуді сұраймын».
Тәуелсіздікке бейбіт жолмен қол жеткіздік, бірақ оған апарар ұзақ жол ата - бабаларымыздың қанымен суарылды. Тәуелсіздік бізге сол қанның сыйы ретінде келді. Осының бәрін біз үлкен қамқорлықпен, үлкен үмітпен тәрбиелеп отырған жастарымыз осы құндылықтарды терең сезініп өссін деп жазып отырмын.
Тәуелсіздіктің алғашқы күнінен бастап біз ұзақ мерзімді тұрақтылық, азаматтық татулық, ұлтаралық келісім мен конфессияаралық үнқатысу саясатын жүргізіп, еліміздің тұрақты өсуі мен дамуын қамтамасыз еттік. Өйткені, өзара сыйластық пен достық біздің әрқашан қастерлеуге тиісті игілігіміз болды және болып қала бермек. Қазақ мақалы: «Бірлік бар жерде – береке бар» дейді.
Тәуелсіздік алғаннан бері біз қоғамымызды терең саяси реформалау курсына кірістік. Ширек ғасырдан сәл астам уақыт бұрын біз Ата Заңды қабылдадық, ол біздің барлық жетістіктерімізге берік іргетас болып табылады. Ашық жалпыұлттық талқылау елегінен өтіп, барша азаматтардың қалауымен мақұлданған бұл құжат еліміздің ілгері өсіп, өркендеуінің негізін қалады. Дүние жүзіндегі демократия мен экономикалық құрылым нысандарының алуан түрлілігіне қарамастан, олардың арасында оңай көшіріліп, өз тәжірибемізде бірден қолдануға болатын анықтамалық үлгі жоқ.
Сондықтан шет мемлекеттердің тарихи тәжірибесін зерделеп, өз ерекшеліктерімізді ескере отырып, біз «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасын жасадық. Оны мерзімінен бұрын жүзеге асырып, «Қазақстан - 2050» стратегиялық бағдарламасын халыққа ұсынып, қолдау тауып, оны жүзеге асыруға атсалысты. Бұл екі стратегия әлемдік беделді саясаткерлер мен сарапшылар «Қазақстан жолы» деп құрметпен атаған біз белгілеп отырған ұлттық жаңғыру бағытының мәнін көрсетеді.
Біздің шекарамыздың 14 мың шақырымдық периметрі бойынша сындарлы келіссөздер процесін ұйымдастыру оңай шаруа емес еді. Бұл біздің тәуелсіздігімізді алғашқы күннен - ақ қолдап, шекарамызды нақтылау үдерісін қолдаған екі ұлы көршіміз – Ресей мен Қытайдың арқасында мүмкін болғанын айта кету керек.
Осылайша Қазақстанның Ресей Федерациясымен 7500 шақырымдай ортақ шекарасы достық пен сенім белдеуіне айналды. ҚХР шекарасының 1700 шақырымы бойынша тарихи келісімдерге қол жеткізілді. Бұл шекара мәселесіне және барлық көршілес елдерге сындарлы көзқарасты анықтады.
Біз әрқашан Ресейдің және Президент В. В. Путин, біздің тарихымыздағы маңызды сәтте Қытай басшылығы. Келіссөздер барысында өзара түсіністік пен тараптардың мүдделерін құрметтеу атмосферасын қалыптастыра отырып, біз дәйекті түрде халықаралық шарттар жасасып, ақырында мемлекеттік шекарамызды белгіледік.
Осылайша, ата - бабамыздың қасиетті өсиетін орындап, келешек ұрпақты бұдан да үлкен қиындықтардан аман алып қалу үшін барлық түйткілді түйінді түйіндерді шешіп, басталған істі қисынды соңына дейін жеткіздік.
Ядролық қарудан өз еркімен бас тарта отырып, біз жаһандық ядролық қарусызданудың көшбасшысына айналдық. Бұл – Қазақстанның жаһандық бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға қосқан баға жетпес үлесі. Алғашқы жылдары өз валютамыз болған жоқ. Әлемдік қаржы нарығын жан - жақты зерттеп, дер кезінде ұлттық валютамыз теңгені айналымға енгіздік. «Ақылға қонбайды ұстатпайсың» дейді бабалар даналығы. Өз болашағын ойлаған халық жеңеді.
Болашақ ұрпақ қаржыға қысылмауы үшін Ұлттық қор мен алтын - валюта резервін құрдық. Пандемия кезінде дәл осы ұзақ мерзімді жинақтаулар бізді қолдады. Өзінің ауқымдылығы мен күрделілігі жағынан тарихымызда бұрын - соңды болмаған жобаны жүзеге асыру – Сарыарқаның қақ ортасында, еркін ағып жатқан Есіл суының үстінен жаңа да әсем астана тұрғызу және осында Қазақстанның алдыңғы қатарлы күштерін жинау – біздің тағдырымызға бұйырды.
Елорданың қарқынды дамуы еліміздің басқа аймақтарын жаңғыртуға үлгі және қуатты серпін береді. Бір миллионнан астам халқы бар үшінші қала Шымкент республикалық маңызы бар қала атанды. Екі мың жылдық тарихы бар Түркістан қаласы соңғы екі жылда адам танымастай өзгеріп, Қазақстанның ең көрікті қалаларының біріне айналды.
Еліміздің басқа аймақтары мен ірі қала орталықтарын да дәл осындай жарқын болашақ күтіп тұр деп нық сеніммен айта аламын. Егемендік алудың басында - ақ мен Қазақстанға экономикалық жаңғыру, инфрақұрылымды жаңарту және шикізатқа тәуелділіктен арылу қажет екенін түсіндім. Бірақ Тәуелсіздіктің үшінші он жылдығының басында ғана біз қорлар мен тәжірибе жинақтай отырып, бұл күрделі міндетті жүзеге асыра алдық.
Тәуелсіз Отанымыздың басты байлығы – халық. Бар күш - қуатым, жинақтаған тәжірибем мен идеяларым – осының барлығын мен Қазақстан халқына қызмет ету ісіне арнаймын. Тәуелсіздіктің алғашқы күнінен бері мен тағдырдың жазуымен дүние жүзіне тарыдай шашылған миллионнан астам қандасымызды – жарты қандас қандастарымызды осындай уәжбен жинадым.
Дүние жүзінде елдің бүкіл халқының саны миллион адамнан аспайтын көптеген елдер бар. Ал, осындай қаншама бұғауларды шетелден қоныстандырып қана қоймай, оларды баспанамен, жұмыспен қамтамасыз етіп, балаларын оқыттық. Ендеше, алдағы уақытта да жалғасын табатын бұл жан - жақты қолдау тек Тәуелсіздіктің арқасында жүзеге асқанын ұмытпауымыз керек.
Үш онжылдықта көптеген әріптестермен кездесіп, көптеген лайықты кадрларды тәрбиелеп, талай шәкірт тәрбиелеу бақытына ие болдым. Солардың ішінде мен Президенттікке Қасым - Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың кандидатурасын ұсындым – нағыз патриот, жоғары кәсіпқой, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы менің одақтас, Сыртқы істер министрі, Үкімет басшысы болған кезінде құнды тәжірибе жинақтаған, Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының орынбасары.
Сайлауда жерлестеріміздің басым көпшілігі оны қолдады. Осылайша, біз барша әлемге халықтың бірлігін, саясатымыздың сабақтастығын тағы бір паш еттік. Президенттер өзгереді, бірақ біздің тәуелсіздігіміз мәңгілік және ажырамас болуы керек. Ол үшін Қазақстанның әрбір азаматы іргесін нығайтып, қуатын арттырып, жақсы атын сақтауға шақырылады.
«Мәңгілік Ел» айбынды идеясының түпкі мәні де осында. Ең бастысы, еліміз аман, балаларымыз Азаттық шуағы астында өссе екен. Енді махаббат пен мейірімге бөленіп өскен бұл балалар «Туған жерім Қазақстанға не бере аламын?» деп ойлауы керек.
Тәуелсіздік – бақыт құсы іспетті: ол оны қадірлегеннің ғана қолында, қадірлі болған жерде ғана өмір сүреді. Халқы татулық пен бірлігі бар, экономикасы қуатты, саяси жүйесі тұрақты, халықаралық аренадағы беделі биік Қазақстанның болашағы кешегіден де мағыналы, бүгінгіден де нұрлы болатынына нық сенемін.
Тəуелсіздігіміздің өмірлік бастауы – ата - бабамыздың ұлттық намыс үшін күресте аманат етіп қалдырған ерлігіне адал болайық. Ал біз сенімді түрде алға басамыз, құрметті ағайын!

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты