Әлменұлы Бөлтірік

Әлменұлы Бөлтірік (1771 – 1854) – қазақтың көрнекті шешені, биі, батыры болған зор тұлға. Туып өскен жері Жамбыл облысының Шу ауданына қарасты Шоқпар ауылы. Топырақ бұйырған жері Жамбыл облысының Талас ауданына қарасты Жәдік ауылы, Жәдік көлінің жағасы.
Бөлтіріктің шыққан тегі Ұлы жүз – Ысты. Шежіре дерегі бойынша Ыстыдан өрбіген бір ата Ойықтан Қызылқұрт, Зорбай Ауызсүзген), Орбай (Көкшекөз), Сәтек туған. Осы төрт бұтақтың Зорбайыннан Бәйгелді, одан Қосай, одан Малай, одан Сүйіндік, одан Өтеген, одан Әлмен, одан Бөлтірік туады. Бөлтіріктің нағашысы – әйгілі Қарменде би.
Ақындық, шешендік өнері ерте танылып, төңірегін әділдік - тапқырлығымен, өз ортасының кісілікті, жарастықты болуына айрықша ықпал еткен. Оның абырой беделі айыл арасымен шектелмей, ел қамы мен халық тағдырына қатысты істерде де еленіп - ескеріліп отырған. Ол Кенесары бастаған ұлт - азаттық қозғалысына қатысып, сөзімен де, ісімен де танылған. Сондай - ақ Бөлтірік өз тұсындағы Балпық би, андас Құтым би, мырза Жинақ би, сары үйсін Сары би, ботпай Сыпатай би, Байсерке би, албан Малай би, Ноғайбай би, тобықты Құнанбай мырза, сондай - ақ, Сұраншы батыр, Сыпатай батыр, Тезек төре сияқты игі жақсылармен тізе түйістіріп, бастас болып, ел ісіне бел шеше араласқан.
Айтқан сөзі жерге түспеген аса сұлтан Тезек төре айтыпты дейді: «Мен екі ақын, бір шешен көрдім: бірі – жалайыр Бақтыбай, біреуі – қызыл керей Сүйінбай, үшіншісі Бөлтірік шешен. Атам – Абылай, әкем – Әділ, өзім Тезек едім. Он сегіз мың ғаламды жарылқап, қорғауға күшім жетуші еді, осы үшеуінен біржола сағым сынды.»
Сондай - ақ, «Ақын деп Шөжені айт, шешен деп Бөлтірікті айт, батыр деп Сыпатайды айт», – деген сөзді әйгілі Ноғайбай би айтыпты дейді.
Бөлтірік шешеннің айтқыштық тапқырлығы жөнінде ел ішінде аңыз әңгіме мейлінше мол. Соның бірі былай айтылады: Ежелден қазақ пен өзбектің арасы әзіл - қалжыңсыз болмағаны мәлім. Бірде кіре тартушы өзбек бақырауық атанмен келе жатса, Бөлтірік шешен қарсы кездесіпті. Өзбек кіреккеш Бөлтірікті, танып, бір жағы әзілмен, бір жағы сынамақ болып: «У, Бөлтеке, мына түйе німә деп бақырады?» депті.
Сонда Бөлтірік іркілместен: «Е, түйе былай деп бақырады» – деп мынаны айтқан екен:
«Үстіме жеті батпан азық арттың,
Сабалап бас көзімді зар жылаттың.
Қазақ болса жайымды білер еді,
Дәл енесін ұрайын сендей сарттың!»
Бөлтірік шешен өз заманының сөзі өткір, ықпалды сөзден қайтпайтын асыл тұлға болғанын білеміз. Тек қана шешендік өнері емес, сонымен қатар батырлығы да болған.