есту қабілеті бұзылған балалар мектеп - интернат - колледжі
Б. Е. Айтқалиева
Сабақтың тақырыбы: Есімшенің түрленуі (слайд)
Сабақтың өтілуі
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Тіл жаттығулары
III Үй тапсырмасын тексеру
IV Жаңа сабақ түсіндіру
V Деңгейлік тапсырмалар
VI Оқулықпен жұмыс
VII Танымдық тапсырма
Есімше – септеледі, көптеледі, тәуелденеді, жіктеледі
Есімдерше
Есімше – сөйлемде екі түрлі мәнде, екі түрлі қызметте жұмсалатын етістіктің ерекше түрі. Ол бірде жіктеліп, етістік қызметін атқарса, енді бірде есімдерше түрленіп ( септеліп, тәуелденіп, көптеліп), есім қызметін атқарады.
Етістік
Есімше мына жұрнақтар арқылы жасалады:
1. – ған,- ген, - қан, - кен: айт - қан, жаз - ған, көр - ген, кет - кен
2. – ар, - ер, - р және етістіктің болымсыз тұлғасынан кейін – с:
айт - ар, жаз - ар, көр - ер, көр - ме - с
3. – атын, - етін, - йтын, - йтін: бар - атын, кел - етін, қара - йтын, сөйле - йтін
4.- мақ, - мек, - бақ, - бек, - пақ, - пек: бар - мақ, кел - мек, жаз - бақ, без - бек, шаш - пақ, төк - пек
Мысалы: Жүгірген жетпес, бұйырған кетпес
Асық ойнаған озар, доп ойнаған тозар
Жүгірген - түбірі - жүгір, ген - қосымша, қимылдың белгісін білдіріп тұр.
жетпес - түбірі - жет, пе - болымсыз етістіктің жұрнағы, с - қосымша, қимылды, іс - әрекетті білдіріп тұр.
ойнаған - түбірі - ойын - зат есім,- а - зат есімнен етістік тудыратын жұрнақ, ған - қосымша, қимылдың сапасын білдіреді.
озар - түбірі - оз, ар - қосымша, қимылдың сапасын білдіріп тұр.
“Деңгейлік тапсырмалар” Кім қалай орындайды?
І деңгей
Тапсырма: Берілген сөйлемдердегі етістіктерді есімшеге айналдырыңдар
Берілген сөйлемдер
Қоңырау соғылды.
Ақындар айтысы.
Ақша төленді.
Тас қаланды.
Шам сөнді.
Есімшеге айналған түрі
Үлгі: Соғылған қоңырау
Тапсырма: Көп нүктенің орнына есімшенің тиісті жұрнақтарын қосып жазыңдар
Төре ауылы кел... де сары бала сондай қуан....
Ақыл айт... ту... дар. Тоқтама... дүниенің дөңгелегі. Шешеннің айт... дары, көпке кет....
(- ген, - ған, - ар,- ған, - с, - қан,- ер)
ІІ деңгей
Тапсырма: “Баратын” сөзін септеңдер
А. с не? Баратын
І. с
Б. с
Т. с
Ж. с
Ш. с
К. с
Тапсырма:“ Айтар” сөзін жіктеңдер
Жекеше
І. мен айтар
ІІ. сен
сіз
ІІІ. ол
Көпше
І. біз
ІІ. сендер
сіздер
ІІІ. олар
ІІІ деңгей
Тапсырма:“ Білген” сөзін тәуелдеңдер
Оңаша тәуелдеу
І. Біл - ген -
ІІ.
ІІІ.
Ортақ тәуелдеу
І. Біл - ген -
ІІ.
ІІІ.
“Оқулықпен жұмыс”
167 - жаттығу. Қарамен жазылған есімшелерді тұлғасына қарай талдаңдар
баққанымыз –
көріп отырған -
қорыққаннан -
тарылтатын болып отыр -
шолған -
азық болатын -
қиындап бара жатқанын -
“Танымдық тапсырма” (семантикалық карта)
(Кесте)
“Венн” диаграммасы
Есімше
Көсемше
Ортақ белгісі
“Қорытындылау”
Біз қандай тақырыппен таныстық?
Сабақта не істедік?
Қандай тапсырмалар орындадық?
Назар аударыңыз! Жасырын мәтінді көру үшін сізге сайтқа тіркелу қажет.
