Жай сөйлемнің түрлері

Сабақтың тақырыбы: Жай сөйлемнің түрлері
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Жай сөйлемнің түрлерінен алған білімдерін түрлі тапсырмалар, ҰОТ бойынша тереңдету.
Дамытушылығы: Жай сөйлем туралы түсініктерін одан әрі дамыту, ой қорыту машығын арттыру, тіл байлықтарын кеңейтуге жағдай туғызу
Тәрбиелігі: Оқушыларды еңбексүйгіштікке, тапқырлыққа, ұқыптылыққа, сауатты, таза жазуға, топпен жұмыс жасай білуге баулу..
Сабақтың түрі: бекіту сабағы.
Сабақтың әдісі: Ұжымдық оқыту технологиясы. Ривин және Ривинге кері әдістеме.
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі:
Ой қозғау
Жай сөйлем
( сызбаны толтырады )
II. Білім ғаламшарына саяхат.
«Күміс қақпа» бекеті.
Слайд №1. Жалаң сөйлемді жайылма сөйлемге, жайылма сөйлемді жалаңға айналдыр.
Әкім басын изей берді. Бұл қобалжуды Сәден жақсы біледі.
Шәкен жиналыста үндемеді. Күн суыды. Мен оқып жаттым.
Слайд №2. Жақты және жақсыз сөйлемді оқып, жасалу жолын түсіндір.
Жақты және жақсыз сөйлемдер Жасалу жолы
Жақсы үйге, жақсы орынға жатқым келер.
Абай Дәркембайдың жайын танып отыр.
Бұл жұмысты тезірек қолға алуымыз керек.
Бұл дөңестен аман – есен өттік.

Слайд №3. Толымды, толымсыз сөйлемдерді белгіле.
Толымсыз сөйлем қандай жағдайда болады?
Сөйлемдер Толымды, толымсыз сөйлем
Егін бітік шықты.

- Хал қалай, Жәке
- Жаман емес.
- Кеше сен қайда бардың?
- Кітапханаға.
Биыл жаз бойы жаңбырлы болды.

Абай бір топ кісімен үйге кірді.

Слайд №4. Атаулы сөйлемді жазып шық.
Атаулы сөйлемдердің басқа сөйлем түрлерінен ерекшелігі қандай?
Слайд №5. «Алтын қақпа» бекеті.
Ривин методикасымен жұмыс.
Тақырыбы: Жануарларға қойылған ескерткіш.

Табиғат - адамдардың бәріне ортақ тіл. Ол - бір үлкен мұражай, ол жер үстіндегі кездесетін күллі көрме мен мұражайлардан да бай және көрікті. Табиғат мұражайының қойын - қонышы мұра ескерткіштерге толы. Мысалы, Түркістандағы атақты Қожа Ахмет Иассауи кесенесі, Тараз қаласының маңындағы Айша Бибі мазары, Аягөздегі Қозы Көрпеш пен Баян сұлу бейіті және басқалары осының бір айғағы. Сондай - ақ табиғат мұражайында асқан ерлігімен немесе ел алдында сіңірген еңбегімен жұртшылық құрметіне бөленген жануарлардың да ескерткіші бар.

Мұндай жануарларға орнатылған ескерткіштер дүниежүзінің қалаларында жиі кездеседі.
Жануарлар өміріне үңіліп қарайтын болсақ, олардың ішінде адамдардың сенімді серігі - ит. Мұның өзіндік сыры бар. Ит - үй жануарының ішіндегі ең бірінші қолға үйренгені. Бұл күндері адамзат жер бетінде иттің үш жүзден астам түрін біледі. Ит - өте саққұлақ, иесін, оның қора - жайын қорғайтын сенімді хайуан. Ол - соғыста саниар және байланысшы, мемлекеттік шекараны күзетуде шекарашылардың таптырмас жәрдемшісі. Ит адамға үлкен қызмет көрсетіп келеді. Осыған орай бұрынғы Кеңес Одағында дерексіз бір итке орнатылған ескерткіштің тарихын әңгімелейік.

1935жылы Санк-Петербург маңайындағы Калтуша деген селода атақты ғалым И. П. Павловтың тікелей басшылығымен итке ескерткіш орнатылған. Ескерткіште академик Павловтың мынадай түсіндірме сөзі бар: «Иттің адаммен ертеден бері достасуының арқасында, оның түйсік арқылы болжай білетіндігі, шыдамдылығы мен тыңдағыштығы көп жылдар бойы, мүмкін, өмірлік тәжірибе жасайтын адамдардың есінен кетпес». Сондай - ақ Украинаның Сумск обылысындағы Кулешевка поселкесінің маңында мамонттың зираты мен сүйектерінің қалдықтары табылғаны үшін мамонтқа орнатылған ескерткіш бар.

Оның тарихы мынаны аңғартады: 1939 жылы жергілікті тұрғындар ауыл маңынан мамонттың көптеген сүйек қалдықтарын табады. Бұл хабарды естіген ғалымдар сол жерде палеонтологиялық қазба жұмыстарын жүргізіп, мамонт қалдықтарын кездестіреді. Кейін сол жерге шойыннан үш бұрышты пирамида түрінде биіктігі үш метр ескерткіш орнатылды. Оның тұғырының төрт шетінде мамонт қаңқасы бейнеленген.

Онда мынадай жазу жазылған: «Бұл арада 1939 жылы су басу дәуірінің алдында тіршілік еткен мамонт сүйектерінің қалдықтары табылды». қазір бұл ескерткіш ғылыми әрі мәдени құндылығына байланысты мемлекет тарапынан қамқорлыққа алынған. Бұл дүниежүзінде бұрын тіршілік етіп, кейін құрып кеткен алып жануарға көрсетілген алғашқы құрмет белгісі еді.

*Мәтінмен жұмыс.
*Мәтін таңдап ал.
*Берілген абзацпен таныс.
*Мазмұнын оқы, сұрақтар дайында, ат қой.
*Өзіңе серік ізде.
Слайд №6. Сурет арқылы мәтін құра.
Ривинге кері методикамен жұмыс.

Тақырыптар
«Ақбөкен»

«Асан қайғы»

Жоспар.
1.
2.
3.
4.
Слайд №7. Не? Қайда? Қашан? бекеті.
1 сұрақ. Түндігін түтеді тұрақты тіркестің мағынасын ашып беріңдер.
2 сұрақ. Бір рет өлетін кім? Мың өлетін кім? Мақал - мәтелді айтып беріңдер.
3 сұрақ. М. Жұмабаевтың « Толқын» өлеңі.
4 сұрақ. Тіл тазалығы деген не?
Слайд №8. «Лағыл қақпа» бекеті.
Тест сауалнамасы.
1. Белгілі бір атау мағынасын білдіретін сөйлем түрін көрсетіңіз.
А) Жай.
В) Құрмалас.
С) Мезгіл.
D) Атаулы.
Е) Жайылма.

2. Тек қана тұрлаулы мүшелерден тұратын жай сөйлем түрін көрсетіңіз.
А) Жалаң.
В) Жайылма.
С) Толымсыз.
D) Толымды.
Е) Жақсыз.

3. Тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелері қатысқан жай сөйлем түрін көрсетіңіз.
А) Жайылма.
В) Жалаң.
С) Толымды.
D) Толымсыз.
Е) Жақсыз.

4. Жақсыз сөйлемді табыңыз.
А) Нарықтық экономикаға бет бұрдық.
В) Елімізде көптеген кәсіпорындар пайда болды.
С) Кәсіпкерлік жылдам дамыды.
D) Демократиялық істерді жүзеге асырамыз.
E) Бұл жерде суға түсуге болмайды.

5. Берілген жай сөйлемнің түрін анықтаңыз.
Мұғалім кеше ақылды оқушыларды мектепке шақырды.
А) Жақсыз сөйлем.
В) Толымсыз сөйлем.
С) Атаулы сөйлем.
D) Сұраулы сөйлем.
E) Толымды сөйлем.

6. Жалаң сөйлемді белгілеңіз.
А) Мен мектепке тез жиналдым.
В) Күн шықты.
С) Кәсіпорын жұмысын бастады.
D) Мұғалім балаларды мектепке кіргізді.
E) Жаңа мектеп маған өте ұнады.

7. Жақты сөйлемді анықтаңыз.
A) Кітап алғым келеді.
B) Біз нарықтық экономикаға бет бұрдық.
C) Бүгін демалыс.
D) Уақытты жоспарлай білу керек.
E) Үлкен жетістік.

8. Атаулы сөйлемді анықтаңыз.
A) Кітап оқып болды.
B) Алтын күз.
C) Көлдің суы тұзды.
D) Табиғатты қорғау – біздің міндетіміз.
E) Балқаш көлінің суы азайып барады.

9. Тұрлаусыз мүшелердің болу - болмауына қарай жай сөйлемдердің бөлінуін көрсетіңіз.
A) Жақты, жақсыз.
B) Атаулы.
C) Толымды, толымсыз.
D) Жалаң, жайылма.
E) Жай, құрмалас.

10. Сөйлемді анықтаңыз.
Көктем. Дала қараңғы.
A) Жалаң сөйлем
B) Жайылма сөйлем.
C) Жақты сөйлем.
D) Атаулы сөйлем.
E) Толымсыз сөйлем.
Жауаптары:
1. Д. Атаулы сөйлем.
2. А. Жалаң.
3. А. Жайылма.
4. Е. Бұл жерде суға түсуге болмайды.
5. Е. Толымды сөйлем.
6. В. Күн шықты.
7. B. Біз нарықтық экономикаға бет бұрдық.
8. В. Алтын күз.
9. А. Жақты, жақсыз.
10. Д. Атаулы сөйлем.
Слайд № 8. «Алтын сандық» бекеті.
Жинаған ұпай жұлдызшамен есептеледі.
1 жұлдызша 1 ұпай санын құрайды.