Химиялық байланыстың негізгі түрлері

Сыныбы: 8 сынып
Тақырыбы: Химиялық байланыстың негізгі түрлері
Мақсаты: Саяхат сабағы арқылы, химиялық байланыс түрлері тақырыбын терең ұғындыру
Міндеті: 1. Өткен тақырыпты жаңа тақырыппен байланыстыра ұғына білу
2. саяхат кезінде алған жаңалықтарын пайдалана білу
Типі: жаңа сабақты меңгерту.
Түрі: саяхат сабағы
Әдісі: түсіндіру, сұрақ - жауап

Барысы
Біз саяхатымызды ауа шарымен шығамыз, шарға ір аялдама өткен сайын алған жағалықтарды жапсырып отыру.
І аялдама «Күн»
Үй тапсырмасын тексеру «сұрақ - жауап» арқылы тексеру
1. Электіртерістілік дегеніміз не?
2. Электіртерістілік топ, период бойынша қалай өзгереді?
3. Электіртерістілік ең жоғарғы элемент, ең төменгі элемент?
Период бойынша элементтің атом ядроларының зарядтары өскен сайын олардың сыртқы электрондық қабаттарын толтыру аяқтала бастайды. Осыған сай элементтердің бейметалдық қасиеттері күшейіп, олардың электртерістіліктері арта түседі. Бұдан электіртерістік элементтердің металдық және бейметалдық қасиеттерін көрсететін шама екенін байқаймыз. Элементтердің электіртерістігі туралы мәліметтер олар түзетін химиялық байланысты түзуге көмегін тигізеді.
Бүгінгі тақырыбымыз химиялық байланыстың негізгі түрлері. Осы тақырып бойынша табиғаттың негізгі құраушылары ауаға, табиғи су қорларына, өндіріске ауа шарымен саяхатқа шығамыз.

ІІ аялдамамыз – «Ауа кеңістігінен» бастаймыз, ол үшін ауаның құрамына тоқталамыз. Ауаның құрамындағы сутек, оттек, азот молекулалары өзара бірдей екі атомнан тұратын жай заттар H2 O2 N2 ковалентті полюссіз байланыс түзеді.
Электіртерістіктері бірдей сутектің 2 атомының әрекеттесіп молекулаға айналуын қарастырсақ. Сутек атомы оң зарядты ядродан және оны қоршаған шар пішінді электрон бұлтынан тұратындығы белгілі. Осындай екі атом әрекеттескенде, олардың электрон бұлттары жақындасып бірімен - бірі араласады.
1. Қай заттың болсын молекуласындағы атомдар белгілі – бір ретпен орналасады.
2. Молекуланың құрамындағы атомдар өзара тікелей не болмаса басқа атом арқылы қосылысса да біріне - бірі әсер етеді.
3. Заттың қасиеті молекуладағы атомдардың қосылу ретіне және олардың біріне - бірінің әсеріне, яғни химиялық құрылысына тәуелді.
4. Заттың химиялық қасиеттеріне сүйіне отырып, оның молекуласының құрылысын анықтауға болады.
Сонда жұптаспаған электрондар жұптасу үшін атомдар арасында химиялық байланыс түзіледі. Сыртқы валентілік электрондарын 8-ге толтыру үшін электіртерістілігі төмен элементтер беріп жіберсе, электіртерістігі жоғары элементтер қосып алуға бейім. Сондықтан арасында байланыс түзіледі.
Химиялық байланыстың 1916 жылы американ ғалымы ЛЬЮИС теориясын ұсынды.
Теорияда - 1. Атомдар молекула құрып біріккенде ортақ электрон қосағын түзу арқылы өздерінің сыртқы қабаттарын инертті газдардікіндей етуге тырысады.
Химиялық байланыс әсерлесуші атомдардың екеуіне де ортақ электрон жұбы арқылы жасалады. Бір электрон жұбын түзу үшін әр атом бір - бір электроннан жұмсайды.
Бір не болмаса бірнеше электрон жұптары арқылы түзілетін химиялық байланыс
коваленттік байланыс деп атайды.
ІІ аялдама «Табиғи су қорларына» саяхат. Бәріміз білеміз теңіз суларында тұз көп кездесетінін. Сол тұздардың арасындағы байланыс и о н д ы қ байланыс түзеді. Атомдар электрондарын беріп жіберу немесе қосып алу арқылы оң не теріс зарядталады. Мұндай зарядталған атомдар иондар деп аталады. Демек қарама - қарсы зарядталған иондар арасындағы байланысты иондық байланыс деп атайды. 1916 жылы неміс ғалымы Коссель ұсынды. Өзінің сыртқы валенттік электрондарына сай электрон бұлтын берген атомдар оң зарядты катиондарға, ал осы электрондарға сай бұлтты қосып алған атомдар терісзарядты анионындарға айналады. Түзілген иондар біріне - бірі Кулон заңы бойынша тартылып. иондық байланыс түзіледі.

ІІІ аялдама «Өндіріске» саяхат. Біз білеміз өндірісте әртүрлі заттар өндіреді соның ішінде қышқыл өндіретін зауытқа саяхатқа атанамыз. Жалпы алғанда әрекеттесуші атомдардың электіртерістіктерінің азғантай болса да айырмашылықтарына байланысты, көбіне молекулалар ковалентті поюсті байланыс түзеді. Коваленттік полюсті байланыс көбіне қышқылдарға тән.
Мысалы кестемен жұмыс жасаймыз.
Полюсті молекуладағы электрондар ығысқан кезде атомдар қосымша зарядқа ие бола бастайды. Молекуланың бір жағы оң, бір жағы теріс зарядталады. Мұндай молекулалар полюсті деп аталады.
ІҮ аялдама «Гүлдер»
Кесте толтыру
Жоғарыда берілген кестенің сәйкес бағанына мына заттарды толтырыңыз
NaI, ZnF2, N2, H2SO4, PH3, O2, HNO3, H2S, I2, KNO3, Br2,
Тест тапсырмалары
1. Электртерістік дегеніміз не?
А. атомның электрон беру қабілеті
Ә. қосылыстағы атомның электронды өзіне тарту қабілеті.
Б. атомның қосылыстағы белгілі валенттік көрсететін қасиеті.
2. Элементтердің электртерістілігі период бойынша қалай өзгереді?
А) солдан оңға қарай өседі
Б) алдымен өседі, сосын кемиді
С) артады
3. Элементтердің электртерістілігі топ бойынша қалай өзгереді?
А) артады
Б) алдымен өседі, сосын кемиді
С) кемиді
4. Иондық байланысы бар қосылыстардың қатарын көрсетіңіз
а) NaF CaF2 Na2SO4
б) N2 Na2S HF
с) K2SO4 O2
5. Полюссіз ковалентті байланысы бар қосылысты көрсетіңіз
а) Na2SO4
б) HF
с) O2
6. Полюсті ковалентті байланысты қандай элемент атомдары түзеді?
А) электртерістігіайқын айырмашылық бар элемент атомдары
Б) электртерістігі бірдей
С) электртерістігінде айырмашылық аз.
7. Ковалентті полюссіз байланысы бар қосылыстар қатарын көрсетіңіз
а) F2 O2 N2 C8
б) N2 Na2S HF
С) NaF CaF2 Na2SO4
8) Ортақ электрон жұбы арқылы түзілген байланыс қалай аталады?
А) иондық
б) коваленттік
с) металдық
9. Оттек молекуласы түзілгенде неше ортақ электрон жұбы түзіледі?
А) 1
б) 2
с) 3

10Иондық байланыс қалай жасалады?
А) атом электронын электртерістілігі жоғары Атомға беруі
Б) ортақ электрон жұбының түзілуі
С) электрондардың жалпылануы
Жауаптары
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Б А С А С С А Б Б А
Ү аялдама «Үй жағалауы»
Үйге тапсырма