Қазақтың ғұлама ғалымы Қаныш Сәтбаев

Қаныш Имантайұлы Сәтбаев – қазақ халқының ғылым мен мәдениет тарихындағы ең көрнекті тұлғаларының бірі. Ол бүкіл саналы ғұмырын ғылымға, білімге және өз халқының игілігіне арнаған. Геология саласының негізін қалаушы ретінде ғана емес, сондай - ақ елдік мүдде жолында жан аямай еңбек еткен ұлтжанды қайраткер ретінде де ол ұлт тарихында ерекше орын алады. Қаныш Сәтбаевтың өмір жолы – ғылымға құштарлық пен халқын жарқын болашаққа жетелеудің үлгісі. Қаныш Сәтбаев 1899 жылы 12 сәуірде Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келген. Оның әкесі Имантай Сәтбаев көзі ашық, елге беделді, әділ әрі парасатты адам болған. Әкесінің тәрбие - тәлімі жас Қаныштың тұлға болып қалыптасуына айтарлықтай ықпал етті. Жастайынан білімге құштар болған Қаныш ауыл мектебінде оқып, кейінгі білімін Семейдегі мұғалімдер семинариясында жалғастырды. Семинария қабырғасында ол орыс тілі мен әдебиетін терең меңгеріп, әлемдік әдебиетпен танысу мүмкіндігіне ие болды. Әсіресе, ғылымға деген қызығушылығы осы кезеңде арта түсті. Семинарияны бітіргеннен кейін, Қаныш Томск технология институтына түсіп, инженер - геолог мамандығын алды. Сол уақыттағы қиыншылықтарға қарамастан, оның білімге деген құштарлығы оны алға жетеледі.

1926 жылы Қаныш Сәтбаев Жезқазғанға келгеннен бастап, оның өмірі осы өлкені зерттеуге арналды. Жезқазған жерінде мол мыс кен орындарын табуы – оның ғылыми қызметіндегі ең ірі жетістіктерінің бірі. Бұл өңірді зерттеу кезінде ол минералдардың ерекше құрамын анықтап, аймақтың өнеркәсіптік әлеуетін алғаш рет дәлелдеді. Сәтбаевтың жетекшілігімен Жезқазған аймағының геологиялық картасы жасалды. Бұл карта әлемдік геология ғылымындағы үлкен жаңалықтардың бірі болды. Ғалымның бұл жетістігі Қазақстанды тек КСРО көлемінде ғана емес, шетелдерде де танымал етті. Оның ғылыми еңбектері Қазақстан жер қойнауының байлығын зерттеуге бағытталған ірі зерттеулердің бастауы болды. 1946 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясы құрылып, оның тұңғыш президенті болып Қаныш Сәтбаев сайланды. Бұл оқиға Қазақстан ғылымының дамуына үлкен серпіліс әкелді. Сәтбаевтың жетекшілігімен академия көптеген ғылыми - зерттеу институттарын ашып, ғалымдар қауымының жаңа буынын дайындауға зор үлес қосты. Қаныш Имантайұлы тек ғалым ғана емес, білікті ұйымдастырушы және көреген басшы болды. Ол ғылымның тек белгілі бір саласын ғана емес, бүкіл елдің дамуына ықпал ететін көпсалалы зерттеулерге басымдық берді. Оның бастамасымен Қазақстанның табиғи ресурстарын кешенді зерттеу, ауыл шаруашылығын дамыту және халықтың әл - ауқатын арттыруға бағытталған іргелі зерттеулер жүргізілді.

Сәтбаев ұлттық кадрларды дайындауға ерекше көңіл бөлді. Ол көптеген жас ғалымдардың білім алуына, шетелде тәжірибе жинауына және отандық ғылымға өз үлестерін қосуына жағдай жасады. Ғалым жастарға әрдайым қолдау көрсетіп, олардың ғылыми жолын қалыптастыруға көмектесті. Бұл – оның ұлт болашағына деген терең сенімі мен шексіз қамқорлығының көрінісі еді. Қорытындылай келсем, Қаныш Сәтбаевтың еңбектері тек ғылым саласында ғана емес, бүкіл қазақ қоғамының дамуына үлес қосты. Оның еңбегі үшін көптеген мемлекеттік марапаттарға ие болды, ал оның есімі Қазақстан ғылымының символына айналды. Бүгінде Сәтбаев есімі мәңгі есте қалдыру үшін көптеген көшелер, мектептер мен ғылыми мекемелерге берілген. Жезқазғанда оның құрметіне Сәтбаев қаласы аталған. Сонымен қатар, Қаныш Сәтбаевтың ғылыми еңбектері мен мұрасы қазақстандық жастар үшін тәлім мен тәрбие көзі болып қала бермек.

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің География және табиғатты пайдалану факультетінің 1 - курс студенті Қалжанқызы Жанел
Джолдыбаева У. М. - тарих ғылымдарының кандидаты, доцент