Мың бір мақал

Мақсаты: 1. Оқушыларды «Сөз мәйегі - мақал» дегендей, ата - бабамыздан қалған өсиет сөздері арқылы адамгершілікке, ойын нақты, дұрыс жеткізуге, тапқыр сөйлеуге үйрету. Сөз өнері арқылы оқушылардың дүниетанымын кеңейтуге тәрбиелеу.

Өтілу барысы:
Құрметті ұстаздар, оқушылар, қонақтар! Бастауыш сыныптар арасында тіл апталығы өтуде. 3 - 4 сыныптар арасынан 4 оқушы қатысқалы тұр.
Әрбір тілде сөйле әлемді таң қылып,
Қазақ тілін білмеу қандай заңдылық.
Өсер балаң, байтақ далаң тұрғанда,
Қазақ тілі жасау керек деген мәңгілік,- дей келе назарларыңды бейне баянға аударыңыздар.
Алдымен мақал - мәтел дегеніміз не? Қысқаша тоқталып өтсек:
Мақал - мәтел – ата бабамыздан қалған өшпес мұра. Көлемі жағынан шағын болғанмен, уақыт өткен сайын мағынасы тереңдеп, құны артып, қымбат қазынаға айналып келеді. Мақал - мәтел – тәрбиелік мәні зор, рухани байлық. Осы тұста мен осы мақал мен мәтел айырмашылығын түсіндіріп өткім келіп отыр.
Мысалы: Мақалда қорытынды, тұжырымды түйін айтылады. Айтылар ой нақты толық жеткізіледі. Мысалы: «Ер жігіт елі үшін туады, елі үшін өледі» деген мақалда елді қорғау, жерді қорғау нағыз жігіттің ісі екендігі айтылып тұр.
Ал, мәтелде ой тікелей білдірілмей тұспалдап, жанамалап айтылады.
Мысалы: «Көппен көрген ұлы той». Мұнда не көрсең де халықпен бірге көр, өз басыңның ғана қамын ойлама деген сөз тұспалдап айтылып тұр.
Біздің мақсатымыз, оқушының білімге деген құштарлығын, ізденімпаздығын, оқу деңгейін және ойын нақты дұрыс жеткізуге, тапқыр сөйлеуге салмақты ой айтуға үйрету болып табылады. Ендеше біз бүгінгі сайысымызды бастайық.
1 - тур: «Кім көп біледі?» Қатысушы топтар мақал – мәтел айтудан жарысады.(1 минут уақыт беріледі, сол уақыттың ішінде топтар қанша мақал айтса, ұпай саны да соған қарап қойылады)
2 - тур: Мақал – сөздің мәйегі
(тақтада мақал - мәтелдің басы беріледі, қатысушы топтар мақалды жалғастырады)
1. Жақсы кісі байқап сөйлер,...(жаман кісі шайқап сөйлер)
2. Ер еліне,...(ит иесіне)
3. Балапан ұяда не көрсе... (ұшқанда соны іледі)
4. Өнер - ағып жатқан бұлақ,...(Білім – жанып тұрған шырақ)
5. Жақсының аты өлмейді...(Ғалымның хаты өлмейді)
6. Көз жетпеген жерге,...(сөз жетеді)
7. Отыз тістен шыққан сөз,...(отыз рулы елге тарайды)
8. Дұшпаны көптер сақтана жүреді,...(Досы көптер мақтана біледі)
9. Жалған достан...(жау артық)
10. Өнерлінің қолы алтын,...(өлеңшінің сөзі алтын)
11. Еңбек етсең ерінбей,...(тояды қарның тіленбей)
12. Отан үшін күрес -...(елге тиген үлес)
3 – тур: Кім тапқыр?
- Ал балалар, мен Сіздерге жұмбақ айтамын. Жұмбақ деген алақанды жұмудан, яғни қолдың ішінде бір нәрсені жасырып, жұмып тұрып, соны тап дегеннен шыққан. Жұмбақ жасырғанда айтылар нәрсені ойда бүгіп қалып, соған ұқсас нәрселерге теңеп, тұспалдап сипаттап айтады. Мысалы:
Тұрғанмен жырақ өзі,
Таусылмайтын шырақ көзі (Күн)
Шарты: Мұғалім жұмбақ жасырады, жауабын айту керек, сол жұмбақтың жауабын тауып айтқан соң, жауабына сәйкес мақал айту керек.
1. Жұмбақ:
Шыңдары шырқау,
Көшіп жүр бір тау. (Түйе)
Мақал: Көрмес түйені де көрмес.
2. Жұмбақ:
Жайған жастық сөгілді,
Аппақ мамық төгілді. (Қар)
Мақал: Қалауын тапса қар жанар.
3. Жұмбақ:
Желден желігеді
Судан шегінеді. (От)
Мақал: Отан оттан да ыстық.
4. Жұмбақ:
Жылт - жылт етеді
Жылғадан өтеді. (су)
Мақал: Судың да сұрауы бар.
5. Жұмбақ:
Өзімнен өзгенің бәрін көремін. (Көз)
Мақал: Көз қорқақ, қол батыр.
6. Жұмбақ:
Сылдырдан қорқады, шошынып жортады. (Қоян)
Мақал: Қоянды қамыс, ерді намыс өлтіреді.
4 - тур: Даналық ойдан дән ізде
Шарты: Топтар сандарды таңдау арқылы өздері мағынасын түсіндіретін мақал - мәтелді таңдап, талдайды.
1 - ұяшық: Апама жездем сай. ( ақ)
2 - ұяшық: Тасты жерде егін болмас,
Текті бала тегін болмас. (қызыл)
3 - ұяшық: Азға қанағат етпеген, көптен құр қалар. (сары)
4 - ұяшық: Жалған достан жау артық. ( көк)
5 - тур: Мықты болсаң озып көр.
Тұрақты сөз тіркесінің мағынасын ашу.
1. Ақсақ қой түстен кейін маңырайды. (кеш, жәй)
2. Тілдің ұшында тұр. (ұмыту, жеткізе алмау)
3. Ит өлген жерде. (алыс, қашық)
4. Қас пен көздің арасында. (лезде, тез, жылдам)
5. Төбе шашы тік тұру (қорқу, үрейлену)
6. Тайға таңба басқандай. (анық, нақ)
7. Үріп ауызға салғандай. (әдемі, сұлу)
6 - тур: «Көрермендер көрімдігі.
Көрермен мақал.
Сөзге мақал құрастыру.
Қайғысыз, қара суға семіреді.

Осымен сайысымыз аяқталды.
Сөз кезегі қазылар алқасында.
Жеңген топты марапаттау.
Қорытынды.