Ресейде Сталиннің ескерткіші ашылды

Ресейде Сталиннің ескерткіші ашылды

Волгоградта Сталинге ескерткіш ашылды, деп хабарлады ресейлік БАҚ. Бүгін «Сталинград шайқасы» панорамалық мұражайында И. Сталин, Г. Жуков және А. Василевскийдің қола бюсттері пайда болды. Мүсіндердің авторы – С. Щербаков.
2 ақпанда қалаға В. Путин келеді деп күтілуде. Ол мұражай - қорықтағы Әскери даңқ залындағы Мәңгілік алауға гүл шоғын қояды деп жоспарлануда. Мамаев Қорғандағы «Сталинград шайқасы» қоғам қайраткерлерімен кездесіп, Сталинград шайқасында фашистік әскерлердің жеңілуінің 80 жылдығына арналған мерекелік концертке қатысады деп күтулүде.
Айтпақшы, биыл наурызда Сталиннің қайтыс болғанына 70 жыл толады.
1953 жылы 1 наурызда таңертең Иосиф Сталин инсульттан қайтыс болды. Ол Кунцеводағы жақын жердегі саяжайда болды, еденге құлап, бірнеше сағат бойы ес - түссіз жатты, өйткені күзетшілер бөлмеге кіріп, қожайынының тыныштығын бұзуға қорқып, оны шақырған. Кейін Сталиннің миына қан құйылғаны белгілі болды. Ол тек кешке белгілі болды.
Сталинді әлі де құтқаруға болатын шығар, бірақ оған медициналық көмек тым кеш көрсетілді. КСРО басшысы шал болды, бір қолының білегін ғана қимылдата алатын. Науқасқа жақын адамдары келді. 3 наурыз күні кешке қарай кенет өзін жақсы сезінді. Сталин есін жиып, көзін ашты, бірақ көп ұзамай қайтадан есінен танып қалады. Науқас бірте - бірте қиналып, 5 наурызда қайтыс болады.
1924 - 1953 жылдары КСРО - ны аса ақылды емес, өте қыңыр, енжарлық, қатыгез, Сталин лақап аты бар Иосиф Джугашвили басқарды. 1922 жылы билікке келген Сталин НЭП - ке күмәнмен қарайтынын әу бастан жасырмады. Ол Лениннің «НЭП байсалды және ұзақ уақытқа, бірақ мәңгілік емес» дегенімен келіскендей болды, бірақ оған өте қысқа уақыт берді.
Лениннің өзі 25 жылдық кезең туралы айтуға болады деді және нэпмандарға «бұрандаларды қатайтыңыз» (ол кезде кез келген жеке кәсіпкер осылай аталды) тез арада басталды. Шамамен 1927 жылы шетелдік акционерлерді концессиядан ығыстыруға елеулі күш - жігер жұмсалды, синдикаттар жойылды, өнеркәсіптік кәсіпорындардан жеке капитал ығыстырылды. Ал, 1928 жылы үдемелі индустрияландыру мен ұжымдастыру курсы өтті.
Алайда, ізгі ниеттің астарында, белгілі болғандай, қара әдістер жасырылған. Индустрияландыру жеке капиталға сүйенбей жүргізілгендіктен, мемлекеттің өз ақшасы болмағандықтан, валютаның негізгі көздерінің бірі өз халқын тонау болды. Сталин басқаша істей алмады - бүкіл индустрияландыру американдықтардың жобалары мен өнеркәсіптік жабдықтарын сатып алу арқылы құрылды. Нысандарды да американдықтар салған, кеңес азаматтары тек ауыр еңбек ретінде тартылған екен.
Шын мәнінде, КСРО - дағы барлық ірі өнеркәсіптік нысандарды американдықтар астық, мәдени құндылықтар және аң терісі мен балық сияқты басқа да тауарларды сатудан түскен ақшаға салған.
Жалпы, мұның бір пайдасы болды - Екінші дүниежүзілік соғыстың басында КСРО әлемдегі ең қуатты броньды күштерге ие болды, мысалы, Германиядан сандық және сапалық жағынан бірнеше есе асып түсті.
КСРО сонымен бірге қуатты авиацияны құра алды, бірақ екі қарғыс болды - қозғалтқыштардың жиіркенішті сапасы және елде алюминий өндірісінің жоқтығы. Нәтижесінде, Ұлы Отан соғысының басында КСРО - ның үлкен әуе флоты соншалықты тозған жоқ,
Бірақ әлемде авиацияның өте қарқынды дамуына байланысты ол өте ескірген. Артиллерияның жағдайы жаман емес, жүк көліктері өнеркәсіптік көлемде шығарылды. Жалпы, даналық болса, фашистерді 1942 жылы Кеңес әскерлері Берлинді басып алатындай қарсы алуға болатын еді.
Бірақ ел басында аса ақылды емес, бірақ бәрін бақылауды ұнататын Сталин тұрғандықтан, нәтиже мүлдем басқаша болды - армия жеңілді, «индустриализация» басым бөлігі оккупацияланған аумақтарда қалды, ал Ресей американдықтардың арқасында ғана аман қалды, «халықтар көсемінің» қарапайымдылығы үшін үлкен қан төгілді.
Экономиканы дамытудың мұндай әдістері кеңес халқына бақыт әкелмеді деп айту керек пе? Бақыт жоқ, береке жоқ, гүлдену жоқ. Бұл одан да таң қалдырады, өйткені Кеңес үкіметі алғашында асқазанға арнайы жүгінген. тек кейінірек, Сталиннің қамқорлығымен ешқашан гүлденбейтініміз белгілі болған кезде, үгітшілер өздерінің нұсқаулықтарын «жарқын болашақ» пайдасына түзетті.
Соғыс өзінің табиғаты бойынша, бүкіл халық күштерінің орасан зор күш - жігерінің арқасында экономиканы күшті алға жылжытты. Рас, мұнда неміс станоктары мен өнеркәсіптік жабдықтарды қосу керек, бірақ мен бұл жерде дауласпаймын - олар дұрыс шығарылды, тіпті тым аз шығарылды.
Олар ел үшін жұмыс істеді және көптеген мыңдаған американдық станоктарды ленд - лиз бойынша алды. Бірақ, қалай болғанда да, экономикадағы жағдай айтарлықтай жақсарған жоқ - сандар өсіп келеді, бірақ әл - ауқат әйтеуір жақсы емес.
Сталин салған кеңестік экономиканың өсуінің тағы бір көзі ауыл тұрғындарының құл еңбегі болды. Қалжың емес, колхоздық крепостнойлық жүйе 1970 жылдары ғана жойылып, оған дейін колхоздан анықтамасыз қашқандар алдымен айыппұлмен жазаланып, кейін қылмыстық жауапкершілікке тартылатын еді.
Қазақстанға келсек, 1932 жылдың ақпан айына дейін Қазақстанда колхоздардың 87 % және жеке қожалықтардың 51, 8 % мал басын толық жоғалтты. 1933 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша еліміздің шығысында ірі мал шаруашылығы базасы болып саналатын аймақ ұжымдастыру қарсаңында 40 миллион бастан 4 миллион бас ірі қара мал қалды. Мұрағаттық деректер арқылы мен сталиндік саясаттың барлық қатыгездігі мен адамгершілікке жатпайтындығын анықтадым, өйткені ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық менталитет пен мінез бұзылып, гомо советикус немесе совок деп жаңа топ пайда болды.
Ол бүкіл кеңестік жүйе пен оның экономикалық жүйенің құлы болды, ол өзінің жұмысында ешқандай ынталандырумен айналыспады, ол ХХ ғасырдың 80 - ші жылдарының ортасында бүкіл кеңестік жүйенің дағдарысына және тұтастай алғанда экономикалық дағдарысына әкелді.
«Ақтөбе облысындағы ұжымдастырудың кейбір сәттері» мақаласында сталиндік режимнің ұжымдастыру жүргізгенде барлық қылмыстық сипатын мен оның саясатын КСРО, Қазақстан және Ақтөбе облысында барлық жағынан айқын көрсетуге тырыстық.
Ғылым әлемінде танымал американдық тарихшылар Роберт Конквест, Марта Олкот және басқалар осы мәселеге үлкен мән және жауапкершілігімен зерттеді. Қазақстанда бұл халықтың трагедиясы туралы алғаш рет Қазақстандағы танымал тарихшылар Манаш Қозыбаев, Жұлдызбек Әбілхожин, Мақаш Татімов жазды, олар 1989 жылы КСРО - ның басты тарихи журналында - «Тарих мәселелері» - «Қазақстандық қайғылы оқиға» мақаласында жариялаған еді.
Ақтөбе облысының мұрағаттық мәліметтерінің негізінде Сталиннің ұжымдастыру мен Қазақстан және Ақтөбе облысының кез - келген ұлтының генофонды болатын адамдарды жоюы, сталиндік және анти - адамдық саясатының мәнін көрсету үшін «Ақтөбе облысындағы ұжымдастырудың кейбір сәттері» мақаласын жаздық және жарияладық.
1992 жылы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің Президиумы жанынан құрылған комиссия аштықтың мән - жайын және себептерін зерттеуде үлкен жұмыс жасады. Көптеген зерттеулер орыс және қазақ тілдерінде жарық көрді. 2012 жылдың маусым айында Астана қаласында - Қазақстанның астанасында - ашаршылық құрбандарына арналған ескерткіш ашылды. 2 580 000 қазақтар қаза тауып, 800 мыңға басқа елдерге қоныс аударды. Республика тұрғындарының 11 % украиндықтардың, 6 % орыстардан, 8 % өзбектерден, 13 % ұйғырдан, 10 % татарлардан, 11 % немістерден аштықтан қаза тапты.
Астанада 2012 жылы болып өткен «Қазақстандағы ашаршылық: халықтың қайғысы мен тарих сабақтары» атты халықаралық ғылыми конференцияда ҚР Білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитетінің Мемлекет тарихы институтының директоры Б. Аяган 1926 жылы республикадағы қазақтардың саны - 3 628 000 адамды құрады деп айтты.
Келесі халық санағы 1939 жылы өтті және қазақ халқы 1 300 000 адамды жоғалтқанын көрсетті, яғни, барлығы шамамен 36%. Ғалымның айтуынша, 1929 жылдан 1931 жылға дейін, Қазақстанда кеңес үкіметіне мен оның жүргізген ұжымдастыру саясатына қарсы 372 көтеріліс болды, онда 80 мыңнан астам адам қатысты. Аштық 1938 - 1939 жылдарға дейін созылды.
Б. Аяған былай деді: «Бұл қайғының ауқымы соншалықта сұмдық болғанын, оны геноцид саясатының көрінісі ретінде толық моральдық жауапкершілікпен белгілей аламыз. Мұндай мәлімдеме геноцид қылмысын болдырмау және жазалау туралы халықаралық конвенцияда бекітілген халықаралық құқықтың қатаң нормаларынан туындайды. «1932 - 1933 жылдардағы аштық туралы шындық» ұжымдық монографиясында «30 - шы жылдардағы ұлы аштық» деп атап көрсетті. Қазақстанда 1926 - 1939 жж. қазақ халқы мен басқа да халықтар тарихында бұрын - соңды болмаған ұлттық қайғылы апат ретінде білеміз. Қорытындылай келе, Украинадағы ашаршылық сияқты, Қазақстанда ұлы ашаршылық ресми түрде АҚШ, Канада, Австралия және көптеген Латын Америкасы мен Шығыс Еуропа елдерінде геноцид деп танылды». (http://l. 120 - bal. ru/istoriya/23851/index. html.)
Сталиннің, қазақтарға ұжымдастыру саясатын жүргізгенде аштыққа әкелді және бұл оның қазақтарды құртуға ниеті болмады деген Омарбековтың пікірі, өйткені олар, оның пікірінше, артта қалған, дамымай қалған халық; олар Сталинге, оның жеке билігіне, сондай - ақ кеңестік мемлекетке ешқандай қауіп төндірген жоқ – бұл, біздің пікірінше, Отан тарихты және тарихи процесті зерттейтін адам үшін үлкен кешірілмейтін қате.
Неліктен? Кеше және бүгін артта қалған және дамымаған халық, бірақ белгілі бір уақытта ол бірінші болуға жолын табады, содан кейін дамыған және жоғары дамыған халық, ұлт пен мемлекетте айналады екен – тарихта сондай мысалдар көп.
Сталиндік ұжымдастыру және Қазақстанда, Украинада т. б. болған аштық, содан кейін 1937 - 1938 жылдарда сталиндік саяси қуғын - сүргін саясаты ХХ ғасырдың бірінші жартысында біздің халықтардың тәуелсіз мемлекет мен халық болуына үлкен кедергі жасады.
ХХ ғасырдың басында осы екі халықта өздерінің ұлттық - патриоттық интеллигенция мен ұлттық - демократиялық саяси партиялары болған еді, біздің жағдайда, Алаш партиясы 1918 - 1920 жылдарда азаматтық соғыстың қиын кезеңдерінде бұл партия қазақ халқын мүдделерін мүмкіндігінше қорғауға тырысты.
1920 - 1937 жылдарында олар Қазақстанда қайта құруды бастаған, бірақ Сталин мен оның серіктестері бұлардың оған мойынсұнбайтын және үндемей қалмайтынын, «простой винтик» болмайтынын түсінген кезде, ұлжанды қазақ немесе украин, т. б. азаматтарды фашистік - неміс немесе жапондық шпион, капиталистік барлау қызметтердің тыңшысы; Сталинді және оның серіктестерін өлтіруге тырысты және т. с. с. өтірік жаламен құғын - сүргінгі ұшыратты. Балаларын, олардың тікелей туыстарын және достарын бәрін құртты. Керек болса, 1986 ж. желтоқсан айында Алматыда қазақ жастардың кеңес үкіметінің әділ емес ұлттық саясатына қарсы болғанына, оларға қарсы аямай репрессия жүргізді.
Мұның бәрі Сталиннің кремльдің тағына отыру үшін имперлық, ұлыдержавалық сыртқы және ішкі саясаттын жүзеге асырғанын көрсетеді және дәлелдейді. Оған бұлардың аштыққа немесе қорқынышты азаптарына тап болғанын, әсіресе дамымай және артта қалған халық ретінде, бәрі бір болған еді.

Керімсал Жұбатқанов