Тәуелсіздік – біздің басты байлығымыз

Тәуелсіздік – біздің басты байлығымыз

Тәуелсіздік – кез келген мемлекеттің басты байлығы. Түрлі халықтар төңкерістер, соғыстар, ұлт - азаттық соғыстар арқылы тәуелсіздікке әр түрлі жолмен жетеді. Қазақстан үшін 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы халықтың егемендікке, өзін - өзі билеуге ұмтылуының бастауы болды.
1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заң қабылдады. Биыл біз басты мемлекеттік мереке – Тәуелсіздік күнін, «Қазақстан Республикасы» деп аталатын егеменді мемлекеттің құрылғанына 30 жыл толуын атап өтеміз. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан халықаралық аренада танымал, өркендеген, дамып келе жатқан мемлекетке айналды. Елбасы 2021 жылды Тәуелсіздіктің 30 жылдығы жылы деп жариялады.
1990 жылы 25 желтоқсанда Қазақ КСР - і Қазақстанның тәуелсіздік алу жолында маңызды рөл атқарған Республиканың мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны қабылдады.
Тұңғыш Президентіміз Н. Назарбаев «ХХІ ғасыр табалдырығында» кітабында жазғандай: «Түркияға алғашқы сапары 1990 жылы Президент Тұрғыт Озалдың шақыруымен болды. Анкарада Кеңес Одағы әлі бар болса да, біздің делегацияны толық хаттамамен қарсы алды. Өйткені, біз 1990 жылы 25 қазанда Қазақ КСР - нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылдадық. Орталық өз өкілеттігінен бір дюйм де бас тартқысы келмеді.
Бірақ бұл құжатта КСРО басшылығының тілегіне қарамастан, біз республикамыздың шекарасының мызғымастығын, Қазақстан Конституциясы мен заңдарының үстемдігін, өз территориямызда заңдардың және басқа да заңдардың әрекетін тоқтата тұру құқығын анықтадық. одақтың жоғарғы органдарының егемендік құқықтарымызды және Республика Конституциясын бұзатын актілері.
Декларацияда Қазақстанның халықаралық қатынастардың дербес субъектісі болып табылатыны, сыртқы саясатты өз мүддесіне сай дербес айқындайтыны, дипломатиялық және консулдық өкілдіктермен алмасатыны, халықаралық ұйымдардың қызметіне қатысатыны белгіленген. Декларацияны дайындау және қабылдау қиын жағдайда өтті. Мәскеуде де, Қазақстанда да, оның ішінде Жоғарғы Кеңес депутаттарының арасында да егемендікке қарсылар жеткілікті болды. Талқылау бірнеше күнге созылды. Барлық кездесулер менің қатысуыммен өтті».
1991 жылдың соңына қарай көптеген одақтық республикалар өздерінің тәуелсіздіктерін жариялап үлгерді. Кеңес Одағының орнына 15 тәуелсіз мемлекет құрылды: Әзірбайжан Республикасы, Армения Республикасы, Беларусь Республикасы, Грузия Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Латвия Республикасы, Қазақстан Республикасы. Литва, Молдова Республикасы, Ресей Федерациясы, Тәжікстан Республикасы, Түркіменстан, Өзбекстан Республикасы, Украина және Эстония Республикасы.
1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің No1008 - ХІІ қаулысымен «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заң қабылданды. Оның преамбуласында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі Қазақстан халқының еркін білдіре отырып, Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында, жалпыға бірдей танылған халықаралық құқық нормаларында бекітілген жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының басымдығын мойындайтыны, азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құруға, бейбітсүйгіш сыртқы саясатты жүзеге асыруға, ядролық қаруды таратпау және қарусыздану процесіне өзінің ұстанымын ұстанатынын мәлімдей отырып, қазақ елінің өзін - өзі билеу құқығы; Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігін салтанатты түрде жариялайды.
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заң қабылданғаннан кейін Президент пен Үкіметтің алдында елдегі экономикалық және саяси жағдайды қалыпқа келтіру міндеті тұрды. Азаматтықты бекіту, мемлекеттік рәміздерді бекіту, дербес институттар құру, өз валютасын енгізу, азаматтардың әлеуметтік - экономикалық әл - ауқатының нашарлауына жол бермеу, т. б. арқылы тәуелсіздікті нығайту.
Тәуелсіздік алғанға дейін Қазақстанның көпвекторлы стратегиясын айқындайтын саяси шешімдер қабылданды, соның бірі – әлемдегі төртінші ядролық қару қоры – Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы 1991 жылғы 29 тамыздағы Президент жарлығы.
Қазақстанның ядролық қарусыз әлемге ұмтылатын қауіпсіз ел екенін әлем жұртшылығына паш етті. Қазақстанның бастамасымен 2009 жылғы 2 желтоқсанда Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының алпыс төртінші сессиясы 64/35 қарарын бірауыздан қабылдап, 29 тамызды Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық іс - қимыл күні деп жариялады.
Көпұлтты елімізде азаматтық татулық пен ұлтаралық келісімді сақтау мақсатында «Қазақстан халықтарының Ассамблеясы» құрылды. 12 желтоқсанда Президент Жарлығымен 1986 жылғы 17 - 18 желтоқсандағы Қазақстандағы оқиғаларға қатысқаны үшін жауапқа тартылған азаматтар ақталды.
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ), сондай - ақ Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының (ЕҚЫҰ), Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ), Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының толыққанды мүшесі болды. мемлекеттер (ТМД), Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО), Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы (ҰҚШҰ) және басқа да ұйымдар.
1994 жылы 6 шілдеде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі саяси және экономикалық себептерге байланысты астананы көшіру туралы шешім қабылдады. 1997 жылы еліміздің астанасы Алматыдан Нұр - Сұлтанға (сол кездегі Ақмола) көшірілді.
Аз ғана уақыт ішінде Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының (ЕҚЫҰ) саммиті сияқты халықаралық экономикалық және саяси іс - шараларды, мәселелерді шешу жөніндегі келіссөздерді өткізетін ЮНЕСКО - ның «Бейбітшілік қаласы» сыйлығымен марапатталған заманауи қала бой көтерді. Сириядағы жағдай, әлемдік және дәстүрлі діндердің бірінші съезі, ЭКСПО - 2017 халықаралық мамандандырылған көрмесі.
Елордада өткізіліп жатқан ауқымды іс - шаралар еліміздің имиджін нығайтуға, оның әлемдік қауымдастық арасында танылуына және беделіне ықпал етеді. Елордада да ағылшын құқығы жұмыс істейтін «Астана» халықаралық қаржы орталығы құрылды, бұл елге инвестиция тартуға септігін тигізеді. Қазір Орталық Азиядағы ең үлкен мешіттің құрылысы жүріп жатыр. Мешіттің жоспарланған сыйымдылығы 30 мың адамды құрайды.
Тәуелсіздік алғанға дейін ел тізгінін ұстаған Тұңғыш Президенттің еңбегін атап өтуге болмайды. «Тарихы бай, тамыры терең ел Қазақстан үшін бұдан асқан құндылық жоқ. Бұл ең қымбат қазына, ең құпия мүлік. Сондықтан біз ата - бабамыз аңсаған Тәуелсіздікті бағалаймыз. Егемендік – әр ұлтта бола бермейтін баға жетпес игілік. Тәуелсіздігіміздің шежіресі Тұңғыш Президентіміздің тарихи тұлғасы – Елбасымен тығыз байланысты», – деді Мемлекет басшысы Қасым - Жомарт Тоқаев.
Бүгінде Қазақстан – 18, 8 миллионға жуық халқы бар көпұлтты мемлекет, экономикалық әлеуеті серпінді дамып келе жатқан, «Естіген мемлекет» тұжырымдамасын шындыққа айналдыруға, қоғам алдында есеп беретін кәсіби мемлекет болуға ұмтылған мемлекет.
Елімізде жүргізіліп жатқан реформаларға қарамастан, ел тәуелсіздігін нығайту жолында шешуді қажет ететін инфрақұрылымдық, жерді игеру, қуаттылық өнімділігі, орталық, облыс және өңірлер арасындағы теңгерімсіздік сияқты бірқатар міндеттер әлі де бар; ресурстық экономикадан жасыл және инновациялық экономикаға көшуді жеделдету; сауда - экономикалық өкілдіктер мен халықаралық жобалардағы әлеуетті толық іске асыру.
Қазақстан тиімді әрекеттері мен шаралары экономикасы бәсекеге қабілетті 10 мемлекеттің қатарына кіруге мүмкіндік беретін өте өршіл жоспарлары бар өңірлік көшбасшы болып саналады. Тәуелсіздік алған 30 жылға жуық уақыт ішінде Қазақстан көптеген нәтижелерге қол жеткізді, егер жер - жерде сыбайлас жемқорлық, жеке мүддені көздейтін тапсырмаларды мемлекеттік мүддеге нұқсан келтіретіндей дұрыс орындамау сияқты адами фактор болмаса, нәтиже бұдан да маңыздырақ әрі өршіл болар еді. Екі жаңарту жүргізілді. Бірінші модернизация жаңа мемлекеттің қалыптасу, жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өту, саяси және экономикалық жүйенің даму кезеңін қамтиды.
Екінші жаңғыру «Стратегия - 2030» қабылдау және жаңа астана құру туралы стратегиялық шешім қабылдау кезеңін қамтиды, ол экономикалық өсіммен ұштасып, жан басына шаққандағы ЖІӨ 1200 долларды құрады. Біз қазір бес басым міндетті қамтитын үшінші жаңғыртуды бастан өткеріп жатырмыз: технологиялық жаңғырту; кәсіпкерлік ортаны күрт жақсарту және кеңейту; макроэкономикалық тұрақтылық; адами капиталдың сапасын арттыру; институционалдық қайта құру, қауіпсіздік және сыбайлас жемқорлықпен күрес.
Тәуелсіз Қазақстан халқының өмір сүру деңгейінің жоғары болуына, заманауи технологияларға негізделген гүлденген экономикаға, сыртқы саясатта тең құқылы қарым - қатынас орнатуға ұмтылуда. Тәуелсіздік – барша азаматтардың бірлескен күшімен қорғалып, нығайтылуы тиіс нәзік нәрсе екенін есте ұстаған жөн.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты