КСРО - ны қалпына келтіру туралы Горбачев өз пікірін айтты

КСРО - ны қалпына келтіру туралы Горбачев өз пікірін айтты

КСРО - ның бірінші және соңғы президенті Михаил Горбачев Кеңес Одағының қалпына келу ықтималдығына баға берді, деп хабарлайды «Мәскеу сөйлейтін» радиостанциясы. Горбачев КСРО - ны қалпына келтіру мүмкін бе деген сұраққа жауап бере отырып, бұл өте ұзақ уақытты қажет етеді деп түсіндірді.
Оның пікірінше, бұрынғы кеңестік республикалар өздерінің саяси тәжірибелерін жоғалтты. «Тарих барысы бұған жауап береді, мен ондай істермен айналыспаймын. Біріктіру процестері өте қиын, олар не істесе де, нәтиже бермейді», - деді Горбачев. Бұл өте қиын біріктіретін мәселе екенін атап өтті.
«Менің ойымша, бұл сұраққа жауап беру үшін әлі көп уақыт өту керек және біз ақыл мен тәжірибе жинап, салыстырар едік. Менің ойымша, енді осындай директивалар шығара бастайды - бұл ақымақтық. Менің ойымша, олар сорып алды және әлі сығымдалмаған, ол тоқтайды. Беларусьпен ештеңе шықпайды - бұл қажет пе? Уақыт көрсетеді», - деп қосты КСРО - ның экс - президенті.
Еске салайық, КСРО - ның алғашқы пен соңғы президенті Михаил Горбачевтің ескерткіші Германияның бірігуінің 30 жылдығында Дессау - Рослау қаласында ашылды.
3 қазанда КСРО - ның алғашқы және жалғыз президенті Михаил Горбачевтің ескерткіші Дессау - Рослау қаласындағы (Германия, Саксония - Анхальт федералды жері) Германия бірлігі алаңында ашылды, деп хабарлады Mitteldeutsche Zeitung.
Бұл Горбачевтің толық биіктігінде бейнеленген Германиядағы алғашқы мүсін; Берлинде КОКП - ның бұрынғы бас хатшысының бюсті бар. Ескерткіштің жасаушысы – Галле қаласының тұрғыны мен скульпторы Берн Гебель. Жұмысқа жұмсалған 45 мың еуро қайырымдылық арқылы жиналды.
Мүсіннің ашылуы Германияның бірігуінің 30 жылдығында өтті: 1990 жылы дәл осы күні Германия Демократиялық Республикасы өзінің қызметін тоқтатты. Берлин қабырғасы бір жыл бұрын қиратылған болатын. Бұл оқиғалардағы маңызды еңбек, Германияда айтылғандай, Горбачевке тиесілі.
Естеріңізге сала кетейік, биыл 10 сәуірде КСРО – ның алғашқы және соңғы президенті Михаил Горбачев тарихтағы ең ұзақ өмір сүрген ресейлік билеушісі болды. Бұған дейін біраз уақыт 1917 жылы Уақытша үкіметтің министрі – төрағасы болған және елді іс жүзінде басқарған Александр Керенский болған еді. Ол 1881 жылы 4 мамырда дүниеге келіп, 89 жас, 1 ай 7 күн өмір сүріп, 1970 жылы 11 маусымда қайтыс болды. Горбачев 1931 жылы 2 наурызда дүниеге келді. Бүгінгі таңда оның жасы 89 жас, 1 ай 8 күн. Михаил Горбачев 1985 жылы 54 жасында КПСС Орталық Комитетінің Бас хатшысы болды. 1986 жылы 6 наурызда Горбачев Бас хатшы қызметіне қайта сайланды, ал 1990 жылғы 15 наурызда Кеңес Одағының тарихында бірінші және соңғысы болып КСРО Президенті болды.
Горбачев билікке келгенде, КСРО терең дағдарыста болды – қарулану жарысы, барлық саладағы өндірістің бәсеңдеуі, сыбайлас жемқорлық, кеңес халқының коммунизм идеяларынан көңілі қалуы, КСРО халқының көп бөлігі арасында маскүнемдік, билік қазірдің өзінде қарт басқарушылардың қолында болды және т. б. Горбачев түбегейлі өзгерістердің қажеттілігін түсінді, сондықтан «Қайта құру арқылы бәріне түзетудің уақыты келді» деді ол.
Қайта құру 6 жылға созылды және үш негізгі кезеңнен өтті:
1 – кезең (1985 – 1988), алкогольге қарсы бағдарлама басталған кезде, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес басталды, жоғарғы басшылық құрамындағы кадрлар жасартылды, ал жариялық жариялады. Бірақ осының бәрімен қайта құрудың нақты жоспары болмады, адамгершілік құндылықтар бұзылды, ұлттық мүдделер Батысты қуанту үшін жиі ескерілмеді.
2 кезең 1988 жылдан 1989 жылға дейінгі кезең болды. Бұл кезде цензура ақыры жеңілдетілді – халықты демократияландыруға қадам жасалды, кәсіпкерлік қызметті дамыту үшін алғышарттар қалыптаса бастады – кооперативтер, жеке еңбекке жол берілді, шығармашылық еркіндігі мен өнердің дамуы басталды. Сондай – ақ 1989 жылы Ауғанстаннан әскерлер шығарылып, Америка Құрама Штаттарымен қарым – қатынасты жақсарту әрекеттері жасалды, яғни КСРО басқа елдердің социалистік режимдеріне қолдау көрсетуді доғарады. Жағымсыз жақтарға Қарулы Күштердің жауынгерлік дайындық деңгейінің төмендігі, билеуші партияның беделінің төмендеуі, Чернобыль апаты, порнографияның, нашақорлықтың таралуы, яғни жастардың моральдық деңгейінің төмендеуі және ұлтаралық жанжалдардың пайда болуы (1986 ж. Қазақстанда болған оқиғалар және т. б.) жатады.
3 – кезеңде (1989 ж. маусым – 1991 ж. қыркүйек) елдегі барлық процестер бақылауды тоқтатты. КОКП партиясы өз күшінен айрылып, фракциялар арасындағы күрес басталады. Осы уақыт аралығында көптеген оппозициялық қозғалыстар туып, дами бастайды. Егемендік шеруі өтіп жатты – елдер Кеңес Одағынан шыға бастады. 1977 жылғы Конституция да жойылып, халықтың материалдық жағдайы едәуір нашарлады. Ғалымдардың, көрнекті қайраткерлердің шетелге кетуі басталды.
Сонымен, қайта құрудың негізгі міндеттері:
1. КСРО – ны демократияландыру, жариялылықты енгізу;
2. КСРО мен басқа елдер арасындағы қатынастарды қалыпқа келтіру;
3. басқару жүйесінде кадрлардың жасаруы;
4. Нарықтың кейбір элементтерін енгізу арқылы кеңес экономикасының тиімділігін арттыруға ұмтылу. (https://www. istmira. com/drugoe – istoriya – rossii/16018 – perestrojka – ms – gorbacheva – 1985 – 1991gg – kratko. html)
Алайда, Горбачевтің қайта құруымен 1986 жылы желтоқсанда «КСРО – дағы жариялылық және демократияландыру» сәулетшісі бейбіт және сенетін студент жастардың ұрандарына қарсы қанды репрессиялар жасағандығымен әйгілі болды. Желтоқсандағы Алматыдағы наразылық Орталықтың дәстүрлі командалық іс – әрекеті мен Горбачевтің қайта құруының жарияланған демократиялық қағидалары арасындағы айқын қайшылықтан туындады. 1986 жылғы желтоқсанның себебі Қазақстанның жоғарғы басшылығының ауысуы болды.
Алайда, бұл демократиялық жолмен болады деп күтілген, сондықтан адамдар одан әрі оқиғаларды Горбачев билігінің өздерінің жариялаған қағидаларын бұзуы ретінде қабылдады. 1986 жылы Алматыдағы Желтоқсан оқиғасы Горбачевтің бүкіл Кеңес Одағының саяси өмірін демократияландырудың катализаторы болғанын және КСРО халықтары үшін де, бүкіл әлем үшін де маңызды тарихи маңызы барын атап өткен жөн. Сонымен қатар, бұл бұрынғы КСРО аумағында қалыптасқан саяси жүйеге қарсы алғашқы демократиялық көтеріліс болды, ол қазақ халқының тәуелсіздік пен егемендікке қол жеткізуіне жол ашты.

Керімсал Жұбатқанов, Қазақ - Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты