Өндірістерде өрт қызметін ұйымдастыру. Өндірісте өрттің болу себептері

Сабақтың тақырыбы: Өндірістерде өрт қызметін ұйымдастыру. Өндірісте өрттің болу себептері.
Өндірістік кәсіпорында, көлікте, және тұрмыстағы өрттер адамдар үшін қауіпті және үлкен материалдық шығын алып келеді. Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету сұрағы мемлекеттік мәнге ие.
Өрт қауіпсіздігі объекттің күйіне, өртте пайда болуда енетін, ал сол жағдайда оның пайда болулары өртке қауіпті факторлар адамдарға әсер сақтап қалады және заттық құндылықтарды қорғауды қамтамасыз етеді. Өрт қауіпсіздік астында өрт профилактикасына және ликвидациясына бағытталған шаралар мен техникалық құралдардың кешені мен түсіндіріледі. Қазіргі өрт қорғау өртке тез табу жүйелерге қару - жарақ алып жатыр, сөндірулер мүлтіксіз техниканы және тиімді құралдарды, дер кезінде және квалификациялы қолдану, оның пайда болуларына ең бастауында өрт құртуға мүмкіндік береді. Өртті сөндіру және қарсы шараларды жану процесстер кезінде химия және физикалық мәнді ескермей дұрыс ұйымдастыру мүмкін емес. Бұл процесстерді үйрену өртпен нәтижелі күресуге мүмкіндік береді.
Жану – бұл үлкен көлемде жылу мен жарықты бөлу жүретін, күрделі, тез тарайтын физика - химиялық заттардың айналысы. Жану үш фактор кезінде мүмкін: жануға қабілетті заттар, қышқылдағыштың (әдетте ауадағы оттек, сонымен қатар: хлор, фтор, бром, азот қышқыл және т. б заттар болуы мүмкін) және жану көзі. Жанғыш зат және оттек әрекет етуші және жанатын жүйені құрайды, жану көзі онда жану реакциясын шақырады. Мұндай экзотермиялық реакцияға мысал – көміртектің жануы С + О2 = СО2 + 383, 5 кДж/моль.
Ауаның 21 % жуық оттектен тұратыны белгілі. Оттектің концентрациясы 14 - 18 % дейін төмендеген кезде жану көп жағдайда мүмкін болмайды, және кейбір заттар ғана (сутек, этилен, ацетилен және басқа заттардың қатары) 10 % оттегі концентрациясына дейін жануы мүмкін. Жанғыш пен қышқылданғыштың арақатынасынан кедей және бай жанғыш қоспаларын ажырату қабылданған. Кедей қоспалар молшылықта қышқылдағыш, ал бай – жанғыштан тұрады. Егер жану процессі оттек молшылығында жүрсе, онда толық жау туралы айтады, бұл кезде жану өнімі болып су, көмірқыш газы, және т. с. с яғни зат келесі қышқылдануға қабілетсіз. Толық емес жану оттек жетпеген кезде болады, және түзілген өнімдер токсинді және жанушы болып табылады (яғни келесі қышқылдануға төзімді). Мысалы, көміртек оксиді, спирттер, альдегидтер және т. б.
Жанғыш қоспаның құрамына тәуелділіктен жану гомогенді және гетерогенді болады. Гомогенді жану кезінде зат және қышқылдағыш бірдей агрегатты жағдайда, (мысалы, жанғыш газбен ауаның қоспасы), ал гетерогенді кезінде – жану кезінде зат бөлінді шекарасына ие болады (мысалы, қатты немесе сұйық заттардың ауамен байланысындағы). Жалынның таралу жылдамдығы бойынша дефлаграционды (ондық м/с), жарылғыш (жүздеген м/с) және детонационды (мыңдаған м/с) деп бөледі. Жану үшін дефлаграционды жану тән. Жану процессін қарау кезінде оның келесі түрлерін ажырату керек: жарқ ету, жану, тұтану, өздігінен тұтану, өздігінен жану, жарылыс. Жану (тұтану) және өздігінен жану (өздігінен тұтану) процесстері арасындағы айырмашылықты түсіну керек. Жану туғызу үшін заттың өздігінен тұтану температурасына көтеретін температураға ие ыстық импульс жану жүйесіне апару керек. Тұтанудың температурасынан төмен температура кезіндегі жанудың пайда болуы өздігінен жану процессіне жатады. Заттардың жылулық өздігінен жануы жасырын немесе ішкі қыздыру көзінің әсерінің астында өздігінен қыздыру нәтижесінде туындайды.

Өндірістегі өрттің негізгі себебі – жұмыс құралының технологиялық тәртібінің бұзылуы, электр құралдырының қалыпқа келмеуі, жөндеуге құралдың нашар дайындалуы, әртүрлі материалдардың өздігінен жануы және т. б.
Өртті тоқтату жүйесінде өрттік профилактика маңызды мағынаға ие. Ол кәсіпорындарға ескертуді және өрттің таралу аймағын қоса есептегенде өртті жабады, ыстық ортадан адамдар мен заттарды басқа орынға ауыстыруды қамтамасыз етеді. Өртті және жарылысты тоқтату үшін қауіпті жарылғыш және жанғыш ортаның түзілуін тоқтату керек, және осы ортадан өрт көзінің пайда болуын тоқтату. Ғимараттар мен құрылыс орындарында өрттің пайда болуы, өрттің таралуы олар жасалған материалдарға, ғимарат өлшеміне және құрылымдарына байланысты, сонымен қатар олардың жалпы планы нормативті құжаттарға сәйкес 10 - 6 - дан аспауы керек.
Өртке қарсы бөлiмдердің тиiмдi шарасы өртке қарсы тосқауылдармен ғимараттың бөлiнуi болып табылады. Үлкен назар оттың таратуын шектеу бойынша шараларға бөлінуі, сонымен бiрге ғимараттан адамдардың сыртқа шығарылуын қадағалау керек. Өрттi сөндiру бойынша тактикалық әрекеттердi тез қамтамасыз етулерi үшiн ғимараттарға, ғимараттарға, сумен жабдықтау көздерiне кiре берiстерiнiң құрылымы және тағы басқалар ескерiледi.
Өрттiң және жарылыстың пайда болуы мүмкіндігінің бағалары үшiн барлық өндiрiстерде олардың (олар жинағы алты – А, Б, В, Г, Д, Е) өрт қауiпiнiң дәрежесi бойынша классификация енгiзiледі. Дәреженiң анықталуы технологиялық жабдықтың нормалары бойынша немесе өндiрiстердiң арнайы тiзбелерi арқылы іске асырылады.
Өрт қауібінің дәрежесі құрылыс материалдарының тұтанғыштығына және конструкцияларына байланысты үш топқа бөлінеді: өртенбейтін (металдық конструкция, кірпіш, бетон), қиын өртенетін (сабанды кірпіш, құрғақ гипсті штукатура, линолеум) және өртенетін (ормандық материалдар, картон, асфальт және бірнеше электр оқшаулағыш материалдар).
Ғимараттардың өртке қарсы сапаларын бағалауда негізгі назар олардың отқа шыдамдылығына бөлінеді. Отқа шыдамдылық бұл өрт кезінде белгіленген уақыт ішінде құрылыстық ғимараттың конструкциясында жүк көтергiш және қоршайтын функцияда қызмет ету қабілеттілігі. Ол отқа шыдамдылық деңгеймен сипатталады. Объекттiң отқа төзiмдiлiк шектерi және де конструкциясы ұзақтық бойы жүк көтергiш және қоршайтын функцияларды сақтағандай етiп ұжымдық қорғау орындарындағы адамдардың эвакуациясы болып табылады. Барлық ғимараттар мен аймақтар отқа шыдамдылығы бойынша өртенбейтіннен өртенетінге дейін бес кезеңге бөлінеді.
Жанып тұрған ғимараттардан адамдардың эвакуациялары үшiн көрнектi орындарға iлiп қойылатын эвакуациялық шығу схемасы ескерiледi. Эвакуация жолымен аз уақыт ішінде қысқа жолмен адамдарды қауіпсіз жерге орналасуын қамтамасыз ету керек. Эвакуациялық болып, егер олар бірінші этаж бөлмелері арқылы сыртқа шығаратын болса, дәліз, баспалдақ арқылы шығыстар саналады. Эвакуационды шығу жолдары кем дегенде екеу болуы керек. Эвакуацияға арналған есіктер ғимараттың шығу бағытына қарай ашылуы тиіс. Эвакуация кезінде қозғалмалы қондырғылар және көтермелі есіктерді қолдануға тыйым салынады. Сонымен қатар эвакуациялық шығу жолдарына басқа да заттарды (жиһаздар, қолданылмайтын қондырғылар) қоюға тыйым салынады. Ғимараттар өрт кезінде түтінді жоюға арналған құралдармен жабдықталуы керек.
Өртті сөндірудің негізгі әдістері. Жануды тоқтатудың қолдық құралдары.
Өртті сөндіру келесі жолдармен іске асырлады: 1) жоғары жылу сыйымдылыққа ие жанғыш материалдарды қатты желдету арқылы; 2) атмосфералық ауадан жанғыш заттарды оқшаулау; 3) от көзінен шыққан ауадағы көмірқышқылының құрамын төмендету; 4) арнайы химиялық құралдар көмегімен. Өртті сөндіру үшін мыналар қолданылады: су, су буы, химиялық – ауа - механикалық көбік, жанбайтын газдар, қатты өрт таситын түйіршектер, арнайы химиялық заттар және құрамдар.
Сумен өшіру. Су үлкен және шағын өрттер үшін де жарамды, кең таралған және арзан, қол жетімді өрт тасығыш құрал. Өрттасымалдағыш құрал ретінде суды қолданудың негізгі ерекшелігі өзінің жылусыйымдылығымен жанып жатқан заттан біршама жылу мөлшерін өзіне ала - алады, сонымен бірге жану мүмкін болмайтын температураға дейін өрт көзінің температурасын төмендетеді. Артынша өртті сөндіру кезінде (судың бастапқы температурасы 200 С, соңғысы - 1000 С) өрт көзінен 335 кДж энергияны өзіне алады. Содан кейін сұйық күйден бу күйінің жасырын жылуы әсерінен бу күйіне ауысады, оған қоса 2260 кДж алады. Осы кезде түзілген бу жанып жатқан затқа көмірқышқылының берілуіне бөгет жасайды, қосымша өрттің сөнуіне де септігін тигізеді. Суды сөндіру кезінде қолдануға болмайды: реакцияға сумен қатар түсетін затты (металдық калий, натрий), реттелмеген электрлі орнатуларда және жарылыс болу мүмкіндігіне байланысты өзінен ацетилен бөлетін кальций карбидінде.
Өртті сөндіру үшін суды: тиімді ағымда шашыраңқы жағдайда, жұқа дисперсті жағдайда қолданады, сонымен қатар ауалық - механикалық көбік ретінде де пайдаланады. Өрт көзіне бағытталған судың ықшамдалған ағымы үлкен күшке ие, және механикалық әсер етеді, жалынды жояды, бір уақытта ыстық беттік қабатқа да әсер етеді. Мұндай өртті сөндіру ағымдарымен алыс ара қашықты да сөндіруге болады. Сумен сөндіруде тез тұтанғыш сұйықтықты ықшамдалған ағында қолдануға болмайды, себебі сұйықтық судың беттік қабатына шығып жану процесі жалғаса береді. Су шашыраңқы жағдайда да 1200 С - тан жоғары температурада мұнай өнімдерін сөндіру үшін де қолданылады. Суға 0, 2 - 2, 0 % көбіктүзгіш қосса оның өрт сөндіргіштік қасиеті жақсарады, 2 - 2, 5 % болса судың шығынын, сөндіру уақытын төмендетеді.
Бумен сөндіру. Егер кәсіпорында оның үлкен ресурстары болған жағдайда бумен сөндіру жинақты болады. Сөндіру тәртібі қарапайым, өрт болған жерді дереу бумен толтырады және температураны +850 С - қа дейін жеткізеді. Сонымен бірге бөлменің керегесіндегі және потолоктағы барлық саңылаулар мен тесіктерді тығыз жабу керек.
Көбікпен сөндіру. Көбік деп газ көздерге жинақталған, бір - бірінен сұйық қабырға арқылы бөлінген дисперсті жүйені айтады. Көбік қатты заттарды, әсіресе тез тұтанғыш сұйықтықтарды сөндіруде (суда ерімейтін және судан жеңіл) кең қолданымға ие. Көбік өрт аймағын ыстық сұйықтықтың беттік қабатына құрамы мен беріктігі жағынан анықталған бу өтпейтін қабат құру арқылы оқшаулайды. Көбікті стационарлы, қозғалмалы, ауыспалы қондырғыларда және қол еңбегіндегі өрт сөндіргіштерден алады.
Көмір қышқылымен сөндіруде көмір қышқылы ауадағы өрт көзіне келіп түседі, одағы қышқыл құрамын көптеген жанғыш заттардың жануы мүмкін болмайтын жағдайға дейін төмендетеді. Көмірдің екіншілік қышқылы кернеу арқылы жұмыс істейтін электр қондырғыларды сөндіруде қолданылады.