Түйе етінің пайдасы, қолға үйрету тарихы

Түйе етінің пайдасы, қолға үйрету тарихы

Түйе – көшпелі халықтар үшін ерекше маңызға ие жануар. Ол көлік құралы ретінде пайдаланылып қана қоймай, еті, сүті және жүні арқылы да адамзатқа үлкен пайда әкелді. Қазақ халқы үшін түйе – қасиетті жануарлардың бірі. Оның еті мен шұбаты (түйе сүті) тағам ретінде қолданылып, денсаулыққа пайдасы жоғары бағаланған. Бұл мақалада түйе етінің адам ағзасына пайдасы, түйенің қолға үйретілу тарихы және қазақ мәдениетіндегі орны туралы баяндалады.

Түйе етінің адамға пайдасы
Түйе еті – сирек тұтынатын, бірақ өте пайдалы ет түрі. Оның құрамында көптеген дәрумендер мен минералдар бар, ал майы басқа еттермен салыстырғанда адам ағзасына зиянсыз болып келеді.
1. Холестерин деңгейі төмен
Түйе етінде зиянды холестерин мөлшері өте аз, бұл оны жүрек - қан тамыр жүйесі үшін пайдалы етеді.
2. Жеңіл қорытылатын ет
Түйе еті сиыр немесе қой етіне қарағанда тезірек қорытылады, бұл әсіресе асқазан - ішек жолдары әлсіз адамдар үшін маңызды.
3. Ақуызға бай
Түйе етінде адам ағзасына қажетті ақуыздың мол мөлшері бар. Бұлшықеттердің дамуына, иммунитеттің нығаюына оң әсер етеді.
4. Темірдің жоғары мөлшері бар
Анемиямен (қаназдық) күресуге көмектеседі, қан айналымын жақсартады.
5. Дәрумендер мен минералдарға бай
Құрамында В тобының дәрумендері, А, Е және РР дәрумендері, сондай - ақ кальций, магний, фосфор және цинк бар.
6. Буын және сүйек ауруларына пайдалы
Түйе етінің құрамында буын мен сүйек ауруларына қарсы тұруға көмектесетін коллаген мен минералдар мол.
7. Аллергия тудырмайды
Көптеген ғалымдар түйе етінің аллергия тудырмайтынын және басқа ет түрлеріне аллергиясы бар адамдарға жақсы балама болатынын атап өтеді.

Түйенің қолға үйретілу тарихы
Түйе – адамзаттың ең алғашқы қолға үйреткен жануарларының бірі. Ғалымдардың зерттеуінше, түйелер шамамен 4 000 жыл бұрын қолға үйретілген. Олардың жабайы түрлері Орталық Азия мен Араб түбегінде мекендеген.
Түйелер екі негізгі түрге бөлінеді:
• Бактриан түйесі (екі өркешті түйе) – негізінен Қазақстан, Моңғолия, Қытайдың батыс бөліктерінде кездеседі.
• Араб түйесі (бір өркешті түйе, немесе дромедар) – көбінесе Араб түбегі, Солтүстік Африка және Үндістан аумақтарында таралған.

Түйені қолға үйрету адамзатқа үлкен артықшылықтар берді:
1. Көлік ретінде пайдалану – түйелер ұзақ сапарларға шыдамды, сусыз бірнеше күн жүре алады. Сондықтан олар "шөл кемесі" деп аталады.
2. Азық ретінде қолдану – түйе еті мен сүті ежелден тағам ретінде қолданылып келеді.
3. Шаруашылықта пайдалану – түйе жүні киім, кілем, төсеніш жасауға пайдаланылған.
Қазақтар үшін түйе – көшпелі өмірдің негізгі тіректерінің бірі. Олар түйелерді ауыр жүк тасуға, жорыққа және қыста жылы киім жасау үшін пайдаланған.

Қазақ халқы және түйе
Қазақ халқы түйені ерекше қастерлеген. Ол тек көлік немесе азық қана емес, мәдениеттің бір бөлігі болды.
1. Көшпелі өмір салты
Түйелер ұзақ сапарларда сенімді көлік болды. Қыс пен жазға төзімді болғандықтан, оларды жүк тасу және көшіп - қону үшін пайдаланған.
2. Түйе және ұлттық тағамдар

Қазақ асханасында түйе өнімдері маңызды рөл атқарады:
• Шұбат – түйе сүтінен жасалатын ашытылған сусын. Ол асқазан - ішек жолдарын жақсартады және иммунитетті көтереді.
• Түйе еті – сирек дайындалатын, бірақ өте құнды тағам. Оны көбінесе қыста сойып, қазы - қарта сияқты сақтайтын тағамдар жасайды.
• Түйе майы – суық тиіп ауырғанда және буын ауруларын емдеуде пайдаланылады.

3. Түйе және ұлттық ойындар
Қазақ мәдениетінде түйеге байланысты дәстүрлі ойындар да бар:
• Түйе жарысы – бәйге сияқты, бірақ түйемен өтетін жарыс түрі.
• Көкпар – кейбір аймақтарда түйемен ойнайтын ерекше түрі бар.
4. Түйе – байлықтың белгісі

Қазақ халқы үшін түйе – ауқатты адамның белгісі болған. "Түйесі көптің күйі көп" деген халық мақалы түйенің көшпелі тұрмыстағы маңызын көрсетеді.

Түйе – адамзат өркениетінде ерекше рөл атқарған жануар. Қазақ халқы үшін түйе қасиетті жануарлардың бірі болып саналады. Оның еті адам ағзасына өте пайдалы, ал өзі көшпелі өмір салтының ажырамас бөлігі болған.

Түйені қолға үйрету арқылы адамзат үлкен артықшылықтарға ие болды: көлік ретінде пайдаланды, азық пен киім өндірісіне қолданды. Бүгінде түйе шаруашылығы әлі де маңызды сала болып табылады. Қазақ халқы түйенің етін, сүтін, майын және жүнін өз тұрмысында кеңінен пайдаланып келеді.

Түйе – тек көлік пен азық емес, ол көшпелілер мәдениетінің символына айналған жануар.