Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышандары

Мемлекеттік белгілердің саяси статусы
Белгілер бұл – әр түрлі заттар мен түсініктерді біріктіреді. Біз белгілер әлемінде өмір сүреміз: бағдаршамның үш түсі қозғалыстың басталғанын және аяқталғанына назар аударады; троллейбус нөмірі айқын сапар желісін белгілейді; Дінге сенген христиандар өз символдарын – крест деп, ал қазақтар - жарты ай деп таңдады.
Жер бетінде көптеген мемлекеттер өмір сүреді. Және олардың әрқайсысында - өздерінің негізгі белгілері бар. Олар халықты біріктіріп, барлық азаматтарды өз елдерінің мақтаныштарына, олардың жарқын келешектеріне үміт пен сенім арту керек. Әрбір мемлекеттің бірінші қадамдарының бірі – ту, елтаңба, әнұран болып табылады. Олар елдің символдары болып табылатындығымен байланысты. Біздің еліміз Қазақстанның мемлекеттік елтаңба мен мемлекеттік туға деген құқығымыз дүниежүзілік ұйымның интеллектуалды меншігіне тіркелген. Қабылданған халықаралық нормаларға сәйкес енді бұл заң Париждік конвенцияға енген 130 елде қорғалатын болады. Мемлекеттік белгілер - тек қана көркем бейнелер ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік тәуелсіздікті жүзеге асырудың ой жаршылары. Олар адамдардың ойлары мен сезімдеріне осындай ойдың енуіне жағдай жасайды.
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев жаңа қабылдануына үлес қосқанымен ерекше мағынаға байланысты. Еліміздің президенті мамандардың пікірлерін тыңдап, атақты авторлармен кеңесіп, конкурстық комиссия мәжілістеріне қатынасты, мемлекеттік символдардың жобалары талқыланған Парламент мәжілістерінің жұмыстарына белсенді қатысты. Президент алғашқы мәжілістерінің бірінде көптеген себептермен ұсынылғандармен салыстыруда ұтқан, бір түсті көкшіл түске жиналғандарға назар аударды.
Президенттің ұсыныстары мен ойларына байланысты ту мен елтаңбаның үлгілерінің эталондық белгілердің айқындауына, сол белгілер бүгінгі түрінде көрінуіне жағдай жасады.
Геральдикада тәуелсіз мемлекеттің барлық атрибуттарының жиынтығын білдіретін мемлекеттік белгілердің қоры деген ұғым бар. Мемлекеттік белгілердің қорына Мемлекет басшылығының жеке стандарттары және елтаңба, әнұран, ту кіреді, сонымен қатар ұлттық валюта, мемлекеттік марапаттау, шекара және ел астанасы кіреді. Жоғарғы бағалаулардың талдауына белгілерде және образдарда нағыз жоғарғы бағалаулардың кодталған хабары болатыны, Қазақстанды Отанмен идентификациялынуы ескерілді. Грек тілінен аударғанда әрбір нағыз азамат патриот, яғни өз жерінің ұлы - болуы тиісті. Ол өз Отанын, өз халқын сүйеді, және оларды мақтаныш етеді. Бұл да – үлкен күш. Егер нағыз патриоттар болмаса, Отанға шын жүрекпен жан қимаса біздің мемлекетіміз ешқашан да гүлденген және мықты болмайды, Міне неге біз өз мемлекетіміздің символдарын құрметтеуіміз керек, міне сондықтан ел заңы барлық азаматтарды және мемлекет қонақтарын осы белгілерді сыйлауға және есте ұстауға міндеттейді. Өйткені олардың артынан біздің Отандастарымыздың тағдырлары біздің Отанымыздың даңқы мен гүлденуіне бостандық үшін өмірлерін қиған.
Мемлекет атрибуттарын тану - бұл маңызды қоғамдық - саяси процесс. Неғұрлым саяси өмір толық болса, соғұрлым мемлекеттік белгілердің мазмұнына ену тереңірек болады..
Сондай - ақ мемлекеттік белгілердің ресми бекітілуі өзінің саяси тарихына ие болады. Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев 4 маусымда 1992 жылы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы туралы», «Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы туралы»және «Қазақстан Республикасының әнұран музыкалық редакциясы туралы» заңдарына қол қойды. Ал 6 маусымда Алматыдағы Абай атындағы опера және балет театрының ғимаратында мемлекеттік символдардың ұсынылуына арналған салтанатты рәсім болып өтті. Сол күні Президент резиденциясында және Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің ғимаратында елтаңба анықталып, мемлекеттік ту көтерілді. 6 айдан соң, 11 желтоқсан 1992 жылы мемлекеттік әнұранның мәтіні бекітілді. Мемлекеттік атрибуттар әрі қарай мемлекеттік суверенитеттің нығайуына халық үмітін кейіптейді. Қазақстандықтар үшін олар ел тәуелсіздігінің символдарына айналды.
2006 жылы 7 қаңтарда «Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері туралы» жарлығына толықтырулар мен өзгерістер енгізіліп, мемлекеттік Гимннің жаңа мәтіні мен музыкалық өңдеуі бекітілді.
ТУДЫҢ СИМВОЛДЫҚ МӘНІ
Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы
ТҮСТІҢ СИМВОЛДЫҚ МӘНІ
КҮННІҢ ЖӘНЕ ҚЫРАННЫҢ СИМВОЛДЫҚ МӘНІ
Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы
Мемлекеттік тудың авторы - суретші, өнерге еңбегі сіңген қайраткер ШӘКЕН НИЯЗБЕКОВ.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік туында тік бұрышты енінде көкшіл түс бейнелеуінің ортасындағы күннің 32 сәулесіне қызған дала қыранын бейнелеген. Ағаш саптарын тік жолақ ұлттық оюмен өрнектеген. Күннің, сәуленің, қыранның және оюдың бейнелеулері – алтын түсті. Тудың ұзындығына енінің қатынасы – 1: 2.
Бұл символдар нені білдіреді?
Көкшіл түс аспанды бейнелейді. Біздің арғы аталарымыз түріктер аспанға бас иіп, олар оны Тенгри деп атады. Аспан жер бетіндегі барлық тіршілікті туғызды және ол бізді күні – түні бақылайды деп есептеген. Оның көргіш көзінен ешбір зат паналамайды. Аспан - әлемнің және амандықтың символы.
Және де адамдар көкшіл түспен адалдықты, тазалықты бейнелейді. Сондықтан мемлекеттік туымыздың көкшіл түсті фоны – халқымыздың ниеттерінің таза және биік екенін көрсетеді.
Алтын қүн өзінің сәулесінде шомылған бақыт пен байлықты кейіптейді. Өйткені күн бізге өзінің жылуын шашады, қараңғылықты жарықтандырады, барлық тірі жандарға өмір береді.
Қыран – құстардың патшасы. Ол күннің астында шарықтайды, оның ыстық алақанын, аспан биігін сезеді. Бұл паң, бостандық сүйгіш құс әрқашанда тәуелсіздік пен намыстың және құдіретті өкіметтің символы болды. Біздің туымыздағы дала қыранының кейпі бостандық сүйгіш халқымыздың - оның күшін, қырағылығын, әрқашан биікте болуға ұмтылысын бейнелейді. Ғалымдар оюды біздің арғы аталарымыз табиғат және әлем құрылымы туралы өздерінің білімдерін шифрлаған сиқыршылық код деп есептейді. Біз өзіміздің таң қалдырарлық тілімізді ұмыттық, енді қайтадан оны үйренуге ұмтылып жатырмыз, ол бірін – бірі ауыстыратын күн мен түнді, жарық пен қараңғылықты, жақсылық пен жауыздықты, мәңгі күресті сипаттайды. Ою өрнектері өмір түйсігін сыйлайды, жақсы және таза болуға көмектеседі, аңқаулық пен жомарттыққа үйретеді.
Түс
Тудың көкшіл біртүстілігі біздің үстіміздегі биік те таза, бұлтсыз аспан күмбезін сипаттайды, және Қазақ халқының биік және мейірбан бірігуіне шақырады. Бұлтсыз көк аспан әрқашан барлық халықтарда тыныштық пен амандықты, әлемді кейіптеген.
Елтаңбаны зерттейтін ғылым геральдика тілінде көк түс және оның реңдері адалдық, үміт және шындық сияқты адамгершілік қасиеттерге сай.
Орыс мәдениеті славяндық түбірінен сияқты түбірлермен шығады славян, қазақ мәдениеті түркі мәдениет дәстүрлеріне сүйенеді, қазақ мәдениеті түркі мәдениет дәстүрлеріне сүйенеді.
Ескі түрік тілінде яғни, барлық түркі тілдес халықтардың бәрінде «көк» деген сөз «аспан» деген мағынаны білдіреді. У - УШ - қа қоныстанған ертедегі түріктер Алтай шыңынан Қара теңіз және Балатон жағаларына дейінгі үлкен жазықтарға аспан бас июшілері болды.
Жоғарыда әке – түріктердің көк аспаны, төменде – жер - ана. Түріктердің көсемі Күлтегіннің моласында «Олардың арасында бірінші - түріктер пайда болды» деген ескі жазу бар.
Олар жер көк бұқаның мүйізіне байланған деп сеніп, өздерінің жауынгерлік байрақтарына суретін салды. Және өздерін «көк түріктер» деп атады. Бұнда көкшіл түріктердің байрағы үлкен әкесі - аспанға табынатындығын бейнелейді. Көкшіл түс Отан, түркілердің әкесі деген бейнеде болды.
Қасиетті даланың көптеген басшылары өздерін мәңгі аспанның ұлдарымыз деп санаған, сонымен қоса өздерін құдайдың тегінен шықтық деп санаған. Оларға Ақсақ Темір Темірлан, және дүниені дүр сілкіндірген - Шыңғыс хан, ал қытай императорлары және -«Аспан ұлы» деген титул алды.
Қазақстан аумағында ерте кезден бастап - ақ Тенгриға сыйыну кең тараған – қазіргі замандағы ғалымдар тенгрианство деп атап жүрген - аснан, бүкіл әлемдік қасиетті религиялық Буддизмнің, христиан дінінің, исламның да шығуына дейін болған - ол бірқұдайлылық идеясымен түсінілді және далалық көшпенділерінің діни көзқарастарын зерттеушілер бұл сенімді пұтқа табынушылық деп есептемеді дейді.
Сенім бұл қазіргі уақытта өзінің мағынасын жоғалтпағандығын көруге болады, XX ғасырдың басында - ақ қазақтар қасиетті адамдарының моласының бастарына күмбез орналастырып, оны көкшіл түске бояған, сол арқылы әлем үлгісін жасаған: дүниенің төрт бөлігін кейіптейтін, төрт бағанға аспанды символдаушы күмбез сүйенеді. Осы дәстүрлер арнасында көкшіл түс барлық түркі тілдес халықтар үшін аспан негізінде, қасиетті ретінде, биік, арманды, ежелгі, таза деген ұғымдарды білдіреді.
Көк түстің мәдениетті семантикалық тарихы, түркілердің басқа әлем халықтарда бізге сөйлеуге рұқсат етеді: көк фон мемлекет байрағының тазалығын және жаңа мемлекеттіктің өз ұмтылуын Қазақстан халықы туралы ойлары үстіртті екенін баса айту керек.
Күн
Сары түс - қымбат метал түсі, және ерте кезде айдың және күннің түсі болып есептелген, ол Хаос қараңғылығын ыдыратқан жарықты, алғашқы рет осы арқылы космос жасалған жарықты бейнелейді.
Сары түс - өмір түсі. Ертедегі күнге табынушылар барлық жер шарында болған.
Күн - қозғалыс символы, шығыс және батыс, өмір және өлім.
Күн - уақыт символы.
Бүркіт
Ол барлық тірі жан - жануарлардан биік, аспанға және күнге, ескі құдайларға жақын ұшатын құс ендеше ол да киелі деген белгіге ие - құс патшасы.
Құдайға ұқсас - барлығын көргіш, алдын байқаушы. Бір жағынан, ол - жазалаушы, жердегі тірі жандарға опат әкелуші. Сондықтан ескі монеталар мен баспаларда бәрінен де күшті билік ретінде бүркітті бейнелеген.
Бүркіт паң және ол биікте жалғыздықта желбірейді. Осындан бүркіт бейнесін деген - айбындылық, намыс, тәуелсіздік, еркіндік, бостандық, мақтаныш, биік ниеттер, ұлылық, қырағылық ұғымдары байланыстырылады.
Бүркіт, қанаттарын жайып – барлығын тегіс қамтитын, өкімет, ірі мемлекет символы (мысалы, бүркіт Персияда, содан соң Рим елтаңбасы болды; Византияның екі басты бүркіті – кейін Россияның елтаңбасы болды).
Өзінің туған жазықтығында бейбіт ұшып жүрген бүркіт дала халықтарының жанының, көңілінің кеңдігін, өзіміздің тәуелсіз мемлекетіміздің паң, бостандық сүйгіш рухын сыйлайтын барлық халық пен ұлттарға өз құшақтарын жайып қарсы алатындығын бейнелейді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік туындағы дала бүркіті қазақстандықтардың жомарттық және қырағылық ниеттерін сипаттайды.
Өзіміздің байрағымызды басымызға көтере біздің бейбітшілік сүйгіш және таза ниеттермен біріктіруші биік көгілдір ашық аспан болғанын қалаймыз.
Біз күннің қуаныш және болашаққа деген сенім жалынының бақыт нұрлы сәулесі түсетін және өзінің аспан отанында паңдықпен, мақтанышпен, барлық орталық Азияны қанатына сыйғыза жайып қалықтаған тәуелсіздік символы - дала бүркіті ұшатын аспанымыз әрқашанда қазақстандықтарды бәрімізге ортақ тарихи тағдырмен және ортақ отанмен біріктіргенін қалаймыз.
Туларды орналастырудың ресми реті
Әуежайдағы(вокзалда) шетел қонағымен кездесу кезінде(сымдарда)
Ресми шараларда (мәжілістерде)
Театрға қатысу кезінде
Қазіргі кезде барлық ұлттық әлемде ұлттық жалау елдің ресми символы болып табылады. Жалауға әскери сый көрсетіп, салют атады. Туды құрметтемеу елді құрметтемеу есебінде, сол елдің саясатын құрметтемеу ретінде танылады. Құрметті қонақты күту кезінде сол елдің туын іледі.
Мемлекеттік жалаудың орналасуы
Мемлекеттік символдар республикалық комиссиясы Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалауының қолданылуына байланысты келесі шарттарды белгілеген:
Зхбм – Қазақстан Республикасының президентінің резиденциясы ғимаратында, Қазақстан республикасының Үкіметінде, Қазақстан Республикасының парламентінде, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында;
2х4м – Қазақстан Республикасының Президентінің қарамағындағы бөлімдер және министрліктер ғимараттарында, облыс әкімшіліктерінде, Астана және Алматы қалаларында,
1, 5хЗм – облыстық департаменттердің және бөлімдер ғимараттарында, аудан әкімшіліктерінде, 1х2м – бөлмедегі жалау.
Барлық мемлекеттік органдар мемлекеттік жалауды ілуде оның ілінетін орны, көлемі және т. б. жөнінде арнайы рұқсат алуы керек.
Мемлекеттік Елтаңбаның символдық мәні
Қазақстан республикасының мемлекеттік елтаңбасы
Мифтік аттар
ШАҢЫРАҚ
Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы
Елтаңбаны ЖАНДАРБЕК МАЛИБЕКОВ және ШОТА УӘЛИХАНОВ жасады.
Елтаңба жобасына 245 сурет, 67 хат - пікір ұсынылды. Солардың ішінен Жандарбек
Мәлібеков пен Шота - Аман Ыдырысұлы Уалихановтың үлгілері ең таңдаулы деп
танылып, қазіргі Қазақстанның Елтаңбасы болып бекітілді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы шаңырақты бейнелейді (жоғарғы жағы киіз үйдің күмбез тәрізді бөлігі), мифтік аттардың қанаттарымен жиектелген, күн сәлесі түрінде тарайтын уықтар(тіреуіштер). Елтаңбаның төменгі бөлігінде – «Қазақстан» жазуы жазылған. Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасының түрлі - түсті фонында екі: алтын және көк - көкшіл түстер бар. «Елтаңба» сөзі немістің егве – «мұра» және Поляктың негв - «эмблема» деген сөздерінен шыққан және пішіндер мен заттарды үйлестіру арқылы иесінің тарихи дәстүрін мұралық ерекшелеу белгісі деген мағына береді.
Қазақстан елтаңбасындағы шаңырақ
Елтаңба жасау оның геометриялық кескіндерін үйлестіруден басталады. Геральдикалық практикада әр түрлі формалар қолданылады - тікбұрыш, тіктұртбұрыш және т. б. Қазақстан Республикасының елтаңбасындағы барлық бөлшектер бір толық шеңбер ішіне орналастырылған және басты элемент атрибуты – әлемді жаратқан күн сәлесі сияқты уықтарымен шаңырақты үйлесімді бейнеленген. Нақ осындай қабылдаумен барлығына ортақ үй болып табылатын өмірді бүкіл қазақстандықтардың отанымен байланыстырады.
Шаңырақтың пайда болуы көшпенділердің мәдени мұраларында қоршаған ортаны қабылдауымен тығыз байланысты. Шаңырақ пішіні аспан күмбезін елестетеді. Шаңырақ халықта ерекше құрметтеледі. Ол - ғарыш символы, түркілер оған тотемге табынғандай сыйынады.
«Шаңырақ» сөзін қолданумен адамның туғанынан бастап өлгенге дейінгі өмірінің барлық басты түсініктерін айтуға болады. Шаңырақ тек жанұяны ғана емес бүкіл халықты біріктіреді. Сондықтан да республиканың мемлекеттік елтаңбасындағы шаңырақ бейнесі - бұл Қазақстанда тұратын адамдардың бәріне ортақ үйінің, ортақ Отанының бейнесі.
Елтаңбаны мемлекеттің алға қойған мақсаттарының ең жарық жұлдызымен теңестіреді.
Шаңырақ - киіз үйдің күмбезі – ол өз мәнінде түрікті - көшпенділерге үйді, жаұяны, руды кейіптейтін европалықтардың фундаментімен тең.
Шаңырақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасының негізі болып табылады. Ол - елтаңбаның жүрегі. Ол ошақ, әлемнің бүтіндігін сипаттайды.
Шаңырақ - мемлекеттің, жанұяның бастапқы символы. Шаңырақ – күн дөңгелегі. Ол айналып жүрген күннің, ал оның уықтары сәулеге ұқсас динамикалық суреті, шаңырақ күн қозғалысын көрсететін дала сағаты. Шаңырақтағы белгілер арқылы қазақтар күннің уақытын анықтап отырған. Шоқан Уәлиханов деректерінде ескі қазақтардың ырымдары туралы келесі мәліметтер кездеседі: «Қырғыздар (ертеректе орыс тарихтануында қазақтарды осылай атаған) адам тағдырына жұлдыздардың әсер ететідігіне сенеді, қарапайым халықта планида деп атаған. Әрбір жұлдыз жердегі адамдарның жанына сәйкес келеді де, және олар өлген кезде сол адамның жұлдызы да жерге құлайды деп есептеген. Қырғыздар аққан жұлдызды көргенде жұлдызым жоғары т. с. с тілектер тілеген».
Мифтік аттар
Елтаңбаның жиектерінде бір мүйізді аттардың бастары орналастырылған. Қасиетті далада өмір сүрген қазақ үшін ат оның екінші жартысы болып есептелген. онсыз ол аяқсыз сияқты. Ал барлығының ең жақсысы жүйрік - тұлпар болған. Біздің ата - бабаларымыз тұлпарды қанаты бар деп бейнелеп, оларға бас иген.
Тұлпар – дала Пегасы, ол әрбір жігіт армандаған жүйрік – ол бостандыққа ұмтылуды, жеңіске жетуді, сонымен қатар жан қиярлықты сипаттайды.
Біздің тұлпар – Қазақстанның тәуелсіздігін сақтау символы.
Қанатты тұлпар - қазақ поэзиясындағы ең танымал образ. Ол - қанатты арманды, шығармашылық қиялдың шарықтауы, жақсыға ұмтылуға деген тілекті сипаттайды. Сондықтан біз бұл символды әрқашанда жарық үміт күтетін жас ұрпақпен және жас бұтақпен салыстыруымызға құқығымыз бар.
Ұшып бара жатқан тұлпар өзімен уақыт пен кеңістікті біріктіреді.
Ол - өлмейтіндік бейнесі және біздің елтаңбамызда өлмейтін дамуды, рухани байлықты және Қазақстанда, бір шаңырақ астында тұрып жатқан халықтар мен ұлттардың әр алуандығын бейнелеуге мойындалған.
Ескіде жануардың мүйіздері де құрметтелген. Біздің ата - бабаларымыз ертегідегі бір мүйізді атты да ғажайыпқа, өздеоінің армандарына сенген. Бір мүйізді ат қасиетті жануар болып саналған. Ол өте ерте заманнан бері бар және қазіргі кезде елдің елтаңбасында бой көтерген ол, жас мемлекеттің әлі де ашылмаған таланттарын және күш - қуатын сипаттайды.
Елтаңбадағы шаңырақты құшақтаған қанатты жүйріктер, оны аспан әлеміне алып бара жатқандай болады; сонымен қатар, біздің халқымыздың болашаққа деген жарқын сенімдерін суреттейді.
Біздің санауымызға енбеген уақыттан бастап аттарды бейнелеудің өзіндік символдық мәні бар. Бұл белгілер негізінде арыстанның батырлығы, бүркіттің көрегендігі және еркіндік күші нақтыланған.
Ат – көшпенділер өмірінің серігі. Көшпенді және ат бөлінбейді, ажырамайды. Ат олармен ойында да, соғыста да, аңшылықта да бірге. Көшпендінің барлық өмірі атпен байланысты. Ат қазақ үшін қозғалыс құралы ғана емес. Егер жылқы еті және қымыз қазақ асханасындағы негізі болса, онда аттың арнайы өңделген терісі - әртүрлі киім дайындайтын материал ретінде қолданылды. Аттың жалынан музыкалық аспаптар үшін шектер жасаған. Әскери өнердің және дәстүрлік спорттық ойындардың («көкпар», «бәйге», «құс салу», «қыз қуу» және т. б) шығуы атқа байланысты.
Ат қазаққа өте жақын - тіршілік иесі. Ол көшпендінің дүние танымында адам бейнесінде келеді.
Ал қалған жануарлар адамға тек қызмет етеді, ал ат жігіт досы болып есептелген. Ол өзінің барлық қымбат ойларын атпен бөліседі және ол адам сияқты сөйлей алмаса да бәрін түсінеді деп санайды.
Бұлар басты кейіпкері батыр және оның аты болатын ұлттық эпостарда анық көрінеді. Мысалы, «Ер Тарғын» эпосында «батыр Ер - Тарғын аты сергек құлақтарымен барлығын біліп отырған: Тарлан ашуланса жақсылыққа емес»деп айтылған. Ал кейбір басқа фольклорлық шығармаларда батыр және оның аты шындығында сөйлеседі. Алпамыс - батырдың аты Байшұбар өзінің иесіне қиын жағдайларда ақыл айтады. Аты мен иесінің айтыстары да бар (поэтикалық импровитизация);
Адамдар атының көзінен жас көрсе өте қатты уайымдайды. Олар кішкентай құлынды өте қатты қастерлейді. Аттың да адам сияқты аспанда қорғаушысы бар, қиын сәттерде қазақтар одан да көмек сұраған: "Камбар - ата, жолдағы жолаушыны өзің қорға« деп тілеген. Ескі религиоздық дәстүрде иесімен бірге оның да жақсы көретін атын жерлеген. Олар адам өлгеннен соң да басқа өмірде бір - біріне керек деп сенген.
Көптеген ұғымда адам өмірі жануармен байланысты. Мысалы, ана баласын еркелетіп оны «құлыншағым менің» деген. Оның алғашқы қадамдары құлыншақтың жүрісіне ұқсайды, мысалы;(«құлыншақтай құлдырыңдайды"). Дәстүрлік салтта оның алғашқы жерде жүруін "тұсау кесер" деп атаған. Өсу ұғымымен адамның ержеткендігі, олардың қоғамдағы анықталған орнымен айтылады.
Ат - қазақтың белгісі. Ескіде: «қазақ – жылқы мінезді» Адамның өмірдегі бардық дүние тануы атпен байланысты. Бұл оның еліміздің символикасында пайда болуының маңызды дәлелдеуі.
Елтаңбада қарапайым ат емес, ал мүйізді және қанатты аттар бейнеленген. Бұндағы атты бейнелеуде нақты ой жатыр. Символикалық қанаттармен біздің көп ұлтты халқымыздың мықты және гүлденіп келе жатқан мемлекет құрудағы армандарымен байланысты. Бұл жақсыға ұмтылу мен адамдардың ойының тазалығын бейнелейді.
Аттардағы мүйіздердің де өздерінің символдық мағынасы бар.
Мүйіз" сөзін қолданумен қазақ тілінде күш, батырлық, ерлік деген ұғымдар түсіндіріледі. Мүйіз – ескі заманнан бері рахаттың, құнарлылықтың, сәттіліктің символы. Осылайша алғашқыда таң қаларлықтай болып көрінетін қанатты және мүйізді ат тарихи эмблема болып табылады және оның өзінің тарихи мағынасы бар. Республиканың мемлекеттік елтаңбасында екі мифтік аттар және олар екі жағынан шаңырақты құшақтап тұрғаны бейнеленген. Олар сонымен қатар барлығына ортақ үйіміз – Қазақстанға қызмет көрсетіп тұрғандығын сипаттайды.
Символдардың тарихы
Елтаңба негізін салушылар
Мемлекеттік символдардың тарихы
Негізгі ұғымдар
Елтаңбаның ескі бейнесі тотемдік тайпа қорғаушыларының немесе алғашқы қоғамдық рудың қорғаушылары болған жануарлар бейнесі болды.
Елтаңбалардың алғашқылары жанұялық және рулық белгілер - славяндарда байрақтар және түріктер мен манғолдарда таңба болды.
Түркілердің таңбалары алғаш 5 - ші ғасырда шықты.
Қытай жазбаларында: «далада басқалардың малдарымен араласып кетпеу үшін немесе басқалар алып кепеу үшін түркілер үй жануарларына белгі салған».
Таңба – тайпалардың қоныстануын анықтаған тастардағы белгілер тайпалардың елтаңбасы болды». Олжас Сүлейменов
Алғашқы таңба қойлардың құлақтарына, аттарға салынған белгілер және т. б. иесінің елтаңбасы болды. Кейін ендер баспа статусын алды. Татар - монғол езгісі кезінде Русте алым жинауда әрбір жинаушы өзінің баспасын қойып жүрді, осылайша алым солармен жиналғандығы білдірілді. Осыдан ескі орыс тілінен татарлық берушілер жинаушыны «таможенник» деген. Солайша орыс тілінде – таможня сөзі пайда болды.
Біздің ғасырымызға дейін 111 - ші мыңжылдықта шумер мемлекетінің елтаңбасы болған. Ол – арыстанның басы мен бүркіт болды. Сондай - ақ: Египеттің жыланы, Персияның бүркіті сияқты елтаңбалар да белгілі. Византияның елтаңбасы екі басты бүркіт болды.
Геральдикаға сәйкес жануарларды бейнелеу айқын сапаны сипаттады.
Арыстан – бұл күш, ерлік, жаны кеңдік; қабылан - батырлық, ерлік; бүркіт – көрегендік, билік; бұғы - жылдамдық; түлкі - ептілік және т. б.
Көптеген мұсылман елдерінде религия бойынша тірі жануарларды елтаңбада бейнелеуге тиым салынған, және олардың орнына өрнектер қолданылған, мысалы Самарқан елтаңбасы. Аңыз болған Темірланның елтаңбасында үш эллиптикалық сақина бейнеленген, олар жаулап алынған үш бөлікті білдіреді: Азия, Европа және Африка.
Қазақтардың ата - бабалары – түркілер өздерінің байрақтарында қасқырды бейнедеген, ал кейбірлері қасқырдың басымен бейнеленген.
Мемлекеттік символдар тарихынан
Мемлекеттік символдардың ежелгі тарихы бар. Мемлекеттік символика сол уақыттағы қол жазбаны береді. Мемлекеттік символикаға ауысқан әрбір заманның, әрбір ғасырдың өзіндік ерекшеліктері бар.
Халықтың алғашқы ерекшелік белгілері тотемдік символдар ретінде пайда болды. Бұл белгілер ерекшелік белгілері емес, ол рудың табынатын символдары. Бұлар бұйымның қай тайпаға жататындығын тез анықтауға көмектеседі. Кейіннен құстардың қанаттары, жапырақтар және т. б. ерекшелік белгілері ролін атқарды. Бұларды алмастыруға жебенің және басқада әскери қарулардың бейнелері еңгізілді. Біздің заманымызға дейін ескі халықтардың әскери байрақтарының эмблемалары келді. Біртіндеп әскери қарулар металдық гералдикаға алмастырылды.
Алғашқыда найзаның ұшында адамның бейнесі болды. Бұл әскери рухты көтеру үшін және жаудың рухын басу үшін жасалды. Осылай ассириялықтар найзаның ұшына ызалы бұқаны бейнеледі. Ежелгі Грецияның әрбір полистерінің өзінің символдары болды – олар: қанатты пегас, минотавр, бұқа, бақа, үкі... Парсылар алтын қанатты бүркітті бейнеледі, сарматтар – ұшатын айдаһарды, ғұндар – сары айдаһар, тәж кигізілген сары бүркіт, жұлдыздар салынған таза сары, қоңыр – сары, ақ байрақтарды көтерді. Түріктер көкшіл фонда жасыл қасқырды бейнеледі.
Тарихшы А. Левандовтың ойынша, алғашқы елтаңбалар қазіргі мағынасында крестік жорықтар заманында пайда болған. Олар ескі тотемдік символдар орындаған функцияларды атқарды, олар әскерлерді алыстан бір - бірін тануға көмектесті. Олар ашықтығымен және қарапайымдылығымен ерекшеленеді.
Крестік жорықтар заманындағы гералдикада мифологиялық пішіндер және жануарлар әлемінің пішіндері - бір мүйіз, гриф, айдаһар, бүркіт, қабылан пайда болды.
Осы жануарлар ішінен патшалары – бүркіт және арыстан анықталды, бұлар орта ғасырдағы елтаңбалар және байрақтарда бейнеленген.
Бүркітті корольдар және рулық ақсүйектер өздерінің эмблемалары ретінде таңдап алды. Бұл империяның символы болған екі басты бүркіт. Мемлекеттік байрақтағы бүркіттің күшті қарсыласы арыстан болды. Ескі трактаттардың авторлары мынандай ережелерді бекітті: геральдикалық арыстан артқы екі аяғымен тұру керек және профильге айналдырады. Кейде оны төрт аяғымен де тұрғызған. Бұл – «тұрғызылған арыстан». Егер арыстан үш аяғымен тұрғызылып, басы көрермендерге қараған болса, онда бұл арыстан емес, қабылан.
Егер қабылан көрерменге тұмсығымен қараса, онда " қабылан арыстан ", ал арыстан тұмсығымен көрерменге қарап тұрса – онда " арыстан қабылан " бұл жерде шатысып қалуға болады. Тіпті орта ғасырлардың сүретшілері де кейде, ағылшын королінің елтаңбасын - алтын фондағы үш қабыланды сала отырып жақсы қабылдану үшін қабыландардың тұмсығын көрермендерге бұрды, ал бұл -" қабылан арыстан ".
Геральдика халық өміріне тұрмыста және өнерде із қалдыра отырып терең кірді. Атақты адамдар елтаңба түсіне сәйкес келетін ашық, шұбар киімдерді және гералдикалық пішіндер бастырылып тігілген киімдерді киіп жүрген. Тіпті аттардың ат жабуы да елтаңба белгілеріне айналдырылды. Орта ғасырларда жауынгерлердің сауыт - саймандары геральдикалық түспен боялған. «Қабыландардың» «лалаға» қарсы соғысы делінген тарихи мысал да бар ( Англия мен Франция арасындағы жүз жылдық соғысы ), " алқызыл және ақ роза соғысы "( ағылшын әулетінің ланкастерлер және Йорктар соғысы)...
Түркі геральдиканың өзгешелігі туралы өз кітабында Шакарим толық айтып береді « түріктердің, қырғыздардың, қазақтардың және хандық әулеттердің шежіресі». қазақ халқы қазіргі кезге дейін өз рулық символдарын сақтап қалды.
1991 жылдың 16 желтоқсаны біздің республикамыздың тарихында мәңгі айрықша мәні бар күн ретінде қалды. Бұл күн - Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні болып жарияланды. Республиканың алғашқы президенті Нұрсұлтан Назарбаев салтанатты мәжілісте мемлекеттік эмблемаларды жасауға конкурс жариялады.
Сүретшілердің - геральдиктердің күрделі және қиын жұмыстарының салдарынан күн және ұшып бара жатқан бүркіт салынған көкшіл жалау пайда болды. Қазақстан белгілеуінің өте маңызды элементтері халық адамның ең жақсы құндылықтарын бағалайтындығын көрсетеді. Даналық, рухани байлық әрбір халыққа және әрбір адамға тән. Тәуелсіз және бейбітшілік елі Қазақстанның көгілдір аспанының астында барлық халыққа орын жетеді.
Қазақстан Республикасының елтаңбасы мен туының мемлекеттік стандарты
«РапШп» халықаралық түстер Атласының мемлекеттік стандартына сәйкес Қазақстан Республикасының елтаңбасы мен туына міндетті болып келесі түстер белгіленген: көкшіл үшін -№3125 с, сары түс үшін - №810 с.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы ( Этолондық үлгі суреттеуі )
Елтаңбаның орта бөлігінде, көлемі 500мм болатын шеңбер тәрізді аудан бар. Елтаңбаның ортасында көлемі 145 мм болатын "Шаңырақ" орналасқан. Елтаңбаның төменгі жағынан шаңырақтың жоғарысына дейінгі биіктік 115 мм.
Шаңырақтан елтаңбаның жоғарғы жағына дейінгі биіктік 20 мм.
1 "Шаңырақ" – келесі элементтерден тұрады: а) екі сақина тәрізді дөңгелектен, 145 мм болатын үлкен сақина, сақина ұзындығы 4 мм, биіктігі 3 мм; 115 мм кіші сақинадан, сақина ұзындығы 4 мм, биіктігі 3 мм; б) аз шеңберден орталыққа "шанырака" аз шеңбер шошағына төмен орналасқан 107 мм, ені 5 мм, биіктігі 3 мм; в) Шошақта саны 72 болатын уықтың жалғастырушы элементтері сәулелер орналасқан; г) ортада 97 мм дөңес шеңбер, ішкі дөңес шеңбердің негізден биіктігі 12 мм:
д) Дөңес шеңберде орналасқан 45 осьтан басқа дінге өткендер төрт," Кулдіреуіш " үш - элементтен тұрады;
е) орталық бөлік, 6 мм х 6 мм көлемді, биіктігі 3 мм болатын 9 квадрат элементтан тұрады..
2. Елтаңбада, уықтар шаңырақ ортасынан 20 мм биіктікте орналасқан.
3. Шаңырақ сәулелерінің орналасуы шеңбер өсінен ортада орналасуы 5’.
4. шаңырақтағы конустық сәулелердің мөлшері: ені 4 мм, биіктігі 3 мм, шеңбер соңында ені 7 мм, биіктігі 6 мм, тік сәуленіңшаңырақтан шеңбер соңына дейінгі ұзындығы 205 мм.
5. Тік сәуледе, шаныраканың ара қашықтығында орталыққа дейін көлемді бес бұрышты жұлдыз орналасқан. Жұлдыздардың шеңбер диаметрі 35 мм, биіктігі 30 мм.
6. Шаңырақтан шыққан сәулелер көлемі, яғни жуандығы, ұзындығы, ені елтаңба өстеріне пропорционал болуы керек.
7. "Кереге" – бұл киіз үйдің негізгі құрамды бөлігі ал елтаңбада, бұл елтаңбаның екі жағында симметриалды орналасқан элементтер, әр ұяшық өзгеретін ромб тәрізді.
8. дөңестің жуандығы конустың бетінен 6 - 7 мм, биіктігі 8 мм, керегенің басы елтаңбаның шетін бітіреді.
9. Шаңырақ ішіндегі сәулелер арасында «шаныракка» дөңес бөлімдерге және «кереге» мен герб эмальмен жабылады (көкшіл – көк түс), ал гербтің қалған бөліктері – алтын түстес.
10. «Босаға» - бұл киіз үйдің кіре беріс бөлігі, елтаңбада төменде 400 мм орналасқан.
11. Екі жағынан да көлемді – структуралық, стильденген элементтер «Архардың», «қошқардың» бастары орналасқан, олар елтаңбаның шеттерінен шығарыла орындалған, қисық пішінде. Өлшемі - 65 мм х 45 мм х 65мм.
12. Шаңырақ өсі герб өсінен төмен, 20 мм тік орналасқан.
13. Босағаның ортаңғы бөлігінде кесек әріптермен жазылған «ҚАЗАҚСТАН»сөзі жазылған: биіктігі 20 мм, ұзындығы - 15 мм, жуандығы 4 мм, текст фоны - фактуралық.
14. Ортадан жоғарырақ бөлікте «Белдеу» элементі орналасқан. Бұл елтаңбаның салмағын теңестіріп тұратын таразы секілді.
15Шаңырақ төмен оң және сол жақ сақинадан Желбеу бауы түседі және көлемді – крпус түріне көшіп өтеді.
16. Тұлпарлар – елтаңбаның екі жағында орналасқан аңыздық қанатты аттар.
а) аттың денесі - тұлпар стилінде салынған. Көлемі - 190 мм х 110 мм х 50 мм.
б) аттың қанаттары көлемді - ойып жасалған:
Көлемі - ұзындығы 350 мм х 120 мм х 60 мм. «Тулпардыц жалы» - Тулпара жалы әртүрлі мөлшер лі жеті элементінен түзеледі.
Түр және көлемді түрде елестетугу арналған жүйелі бейне.

Түр және графикалық түрде елестетуге арналған жүелі бейне.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Гимннің мәтіні
2006 жылы 7 қаңтарда «Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері туралы» жарлығына
толықтырулар мен өзгерістер енгізілген Конституциялық Заңына Елбасы қол қойып, Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік гимннің жаңа мәтіні мен музыкалық өңдеуі бекітілді.
Сөзін жазған – Жұмекен НӘЖІМЕДЕНОВ
Сөзіне өзгертулер енгізген - Нұрсұлтан Назарбаев
Әнін жазған – Шәмші ҚАЛДАЯҚОВ
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Гимні
Мемлекеттік Гимн – елдің музыкалық – поэтикалыұ эмблемасы, әдеби - сазды төлқұжаты. О л халық жүрегінің лүпілін тұмар ғып түйген музыкалық сәлемхат іспеттес. Оның сазы мен сөзі, сипаты мен мақсаты жөнінен біртұтас шығарманың құрамдас қос қанаты тәрізді.
Мемлекеттік гимнге елдің намысының туы, арының айнасы, жоғарғы Отаншылдық рухының көрінісі ретінде қараған жөн. Соған лайық ән мен сөз табу қай халықтың болса да арманы болса керек.
Ұлы композитор Мұқан Төлебаев, Евгений Брусиловский және Латиф Хамиди тізе қосып отырып шығарған әуені қазақ елінің ән тұмары міндетін 1944 жылдан 2006 жылға дейін атқарды. Ғаламдық қан төгістігі жақын қалған жеңіс рухы, соған орай көтерілген халқымыздың ұлттық рухы өлмес өнер туындысының дүниеге келуіне тікелей ықпал еткен тәрізді...
Ол бұрынғы одақтас республикалар әнұрандары арасында да бөлек бітімімен дараланатын. Құдіретті әуен нашықтарынан қазақтың досқа ашық құшағы, дархан мінезі мен ер көңілі сезіліп, айдын көл, асқар тауға жан берген шалқар самалының лебі еседі. Музыка – халықтың жан дауысы десек, әсем әнұраннан халқымыздың ұлттық мінезі, асыл аңсары айқын сезіледі.
Гимн сөзіне ХХ ғасырдағы көрнекті қазақ ақындарының бірі Ә. Тәжібаев: «Әнұран – сөзбен тоқылған ел туы» деп анықтама берген.
Жан - жақты сыннан өтіп, маңдайы жарқырап келген жыр - жоба дүлдүл ақындарымыз: Мұзафар Әлімбаев, Қадыр Мырза Әлі, Тұманбай Молдағалиев, жас ақын Жадыра Дәрібаева бірігіп жазған мәтін болып шыққаны белгілі. Ол – ел Парламентінің сессиясында бекітілді. Гимн үш шумақ пен қайырмадан тұрады. Олар – біртұтас шығарманың құрамдас бұліктері әрі маңызды құрылымдыұ элементтері.
Мемлекеттік Гимнінің мазмұндық идеялық мәні туралы сұраққа жауап бергенде, оның авторларының бірі м. Әлімбаев былай дейді: «Біздің ойымыз бойынша бірінші шумақта Қазақстанның ерлікке толы өткені туралы тақырып, ал екінші шумақта көптеген халықтардың тағдырын бір арнаға тоғыстырған республикаға арналған қазіргі Қазақстан тақырыбы қамтылды. Үшінші шумақта келешекке көзқарас сөз болады. Қайырмада біз Қазақстан халықтарының бірлігі, қоғамдағы тұрақтылық пен келісімді көздің қарашығындай сақтау қажеттігі туралы айтқымыз келді»
Гимн қашан да дәуір рухынан туады. Халықтың тағдырымен байланысты ойларды кәделеп, халықтың жүрегін билеген ортақ сезімдерге негізделеді. Қазақстан Республикасы тұңғыш гимнінің мәтіні де – оны өмірге әкелген тарихи кезеңнің туындысы.
2006 жылы 7 қаңтарда №112 - ІІІ ҚРЗ Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышандары туралы» конституциялық заң күші бар жарлығына толықтырулар мен өзгерістер енгізілді. 1 - бап 3) 11 - баптың бірінші бөлігіндегі «Гимнді тұрып тыңдайды» деген сөздер «Гимнді орнынан тұрып, оң қолының алақанын омырауының сол жағына қойып тыңдайды» деген сөздермен ауыстырған.
5) 2 – баптың 3) тармақшасымен бекітілген Қазақстан Республикасы мемлекеттік гимнінің музыкалық редакциясы мен мәтіні осы Конституциялықзаңға қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.
Осы конституциялық заңға сәйкес Жұмекен Нәжімединовтың сөзіне жазылған Шәмші Қалдаяқовтың әні «Менің Қазақстаным» жаңа мемлекеттік гимн ретінде бекітілді.
Бұл ән – уақыттың сынынан ешқандай өзгеріссіз өткен, халық жүрегінен орын тапқан ұлттық Әнұранға өте лайық шығарма. Тіпті депутат Мұхтар Шахановтың айтуынша: «Менің Қазақстанымды» кезінде бүкіл Кеңестер Одағының демократиялық қозғалысының көшбасшысы болған Желтоқсан көтерілісіне қатысушылар құлшына шырқаған, тұран ретінде айтқан»
Сонымен қатар мемлекет басшысы Н. Ә. Назарбаев ән мәтініне өзгерістер енгізуді ұсынды. Оның айтуынша, ән мәтіні Қазақстан тың игерушілеріне арналып жазылған. Сол себепті мәтінді әнұран ретінде қабылдау үшін оған бірқатар өзгеріс енгізу қажет. «Біріншіден, әнұранда ғасырлар бойы тәуелсіздік үшін күрескен бабалар ерлігі кқрініс табуы тиіс. Екіншіден, мәтінде асыл мұрамыз – еліміздің кең байтағы, үшіншіден, жер байлығы біздің ұрпақтарымыздың болашағына айқын жол ашатындығы көрінуі тиіс. Ең бастысы, тәуелсіздігіміздің алтын діңгегі баса айтылса... Авторлығына еш таласым жоқ. Мен үшін биіктерге беттеген туған елімнің әлі талай буыны асқақтата шырқататын Қазақстанымның бүгінгі келбетіне сай әнұран қабылданса болды» - деді Елбасы.
Жаңа мемлекеттік гимн ресми түрде Елбасы Н. Ә. Назарбаевты 2006 жылы 11 қаңтарда ұлықтау рәсімінде