Сайтқа кіру Тіркелу

Hakim Abai’dyn’ qara so’zderi. U’s’ins’i so’z

Hakim Abai’dyn’ qara so’zderi
U’S’INS’I SO’Z
Qazaqtyn’ birinin’ birine qasku’nem bolmag’ynyn’, birinin’ tiley’in biri tilespei’tug’ynyn’, ras so’zi az bolatug’ynyn’, qyzmetke talasqys’ bolatug’ynyn’, o’zderinin’ jalqay’ bolatug’ynyn’ sebebi ne? Ha’mma g’alamg’a belgili danys’pandar a’ldeqas’an bai’qag’an: a’rbir jalqay’ kisi qorqaq, qai’ratsyz tartady, a’rbir qai’ratsyz, qorqaq maqtans’aq keledi, a’rbir maqtans’aq qorqaq, aqylsyz, nadan keledi, a’rbir aqylsyz nadan, arsyz keledi; a’rbir arsyz jalqay’dan suramsaq, o’zi toi’ymsyz, tyi’ymsyz, o’nersiz, es’kimge dostyg’y joq jandar s’yg’ady.
Munyn’ ba’ri to’rt ai’aqty maldy ko’bei’teminnen basqa oi’ynyn’ joqtyg’ynan; o’zge egin, say’da, o’ner, g’ylym – solar sekildi na’rselerge salynsa, bulai’ bolmas edi. A’rbir mal izdegen malym ko’p bolsa, o’zimdiki de, balalarym da maldy bolsa eken dei’di.
Ol mal ko’bei’se, mals’ylarg’a baqtyrmaq, o’zderi etke, qymyzg’a toi’yp, suly’dy jai’lap, ju’i’rikti bai’lap otyrmaq.
Oystay’y tarlyq qylsa, aryzy jetkendik, syi’y o’tkendik, bai’lyq qyzmetinen birey’din’ qystay’yn satyp almaq, eptep almaq, tartyp almaq. Ol qystay’ynan ai’yrylg’an ja’ne birey’ge ti’ispek, i’a bolmasa orynsyzdyg’ynan elden ketpek, - a’r qazaqtyn’ oi’y osy.
Osylar birine biri dostyq oi’lai’ ma? Kedei’ ko’p bolsa, aqysy kem bolar edi, maldan ai’yrylg’andar ko’bei’se, qystay’y bosar edi dep, men anany kedei’ bolsa eken dep, ol meni kedei’ bolsa eken dep, a’y’elde is’imizben qas sag’yndyq. A’ri - beriden son’ syrtymyzg’a s’yqty, jay’lastyq, day’lastyq, parti’i’alastyq. Osyndai’ qastarg’a so’zim o’timdi bolsyn ja’ne de eptep mal ji’i’y’g’a ku’s’im jetimdi bolsyn dep, qyzmetke, bolystyq, bi’likke talastyq.
Sonan son’ ne momynnyn’ balasy bo’ten jaqqa s’yg’yp, en’bek qylyp, mal izdemei’di, egin, say’danyn’ keregi joq bolady. O’z basyn o’zi osyndai’ talaspenen kisi ko’bei’temiz dep parti’i’a ji’g’andardyn’ bu’tin birey’ine, erten’ birey’ine kezekpen satady da ju’redi. Urylar tyi’ylmai’dy. El tynys’ bolsa, onyn’ urlyg’yn es’kim su’i’emes edi. El eki jar bolg’an son’, kim ant is’ip aqtap, aramdyg’yn jaqtap, su’I’ei’min dese, sog’an laq bolyp su’i’enip, buryng’ydan urlyg’yn a’ldenes’e ese asyrady.
Eldegi jaqsy adamdardyn’ ba’rinin’ u’stinen beker, o’tirik “s’apty, talady” degen a’rtu’rli уголовный is ko’rsetip, aryz beredi. Og’an дознание – tergey’ s’yg’arady. O’tirik ko’rmegenin ko’rdim dey’s’i ky’a’lar da a’ldeqas’an dai’yndalyp qoi’ylg’an, bag’anag’y jaqsy adam sai’lay’g’a jaramasy u’s’in. ol adam basyn qutqarmaq u’s’in jamandarg’a jalynsa, onyn’ da adamdyg’ynyn’ ktkeni, eger jalynbasa, tergey’li, sotty adam bolyp, es. bir qyzmetke jaramai’, basy qaterge tu’sip o’tkeni. Ol bolys bolg’andar o’zi qy’lyq, aramdyqpenen bolystyqqa jetken son’, momyndy qadirlemei’di, o’zindei’ aram, qy’lardy qadirlei’di, o’zime dos bolyp, ja’rdemi ti’edi dep, eger qas bolsa, bir tu’rli o’zime zalal jasay’g’a qolynan keledi dep.
Osy ku’nde qazaq is’inde “isi bilmes, kisi biler” degen maqal s’yqty. Onyn’ ma’nisi: “isin’nin’ tu’zy’liginen jetpessin’, kisin’nin’ amals’y, ai’lalyg’ynan jetersin’” degen so’z. u’s’ jylg’a bolys sai’lanady. A’y’elgi jyly: “Seni biz sai’lamadyq pa?” dep eldin’ buldang’andyg’ymen ku’ni o’tedi. Ekins’i jyly kandidatpenen an’dysyp ku’ni o’tedi. U’s’ins’i jyly sai’lay’g’a jaqyndar qalyp, tag’y bolys bolyp qaly’g’a bolar ma eken dep ku’ni o’tedi. Endi nesi qaldy? Osy qazaq halqynyn’ osyndai’ buzyqs’ylyqqa tartyp, jyldan jylg’a to’mendep bara jatqanyn ko’rgen son’, menin’ oi’yma keldi: Halyqtyn’ bolystyqqa sai’lai’myn degen kisisi pa’len qada’rli oryss’a образование alg’an kisi bolsyn. Egerde ortalarynda ondai’ kisisi joq bolsa, i’aki’ bar bolsa da sai’lamasa, уезный начальник penen военный губернатор - dyn’ назначение - simen bolady dese, bul halyqqa bek pai’daly bolar edi. Onyn’ sebebi: a’y’eli – qyzmet qumar qazaq balalaryna образование bery’ge ol da – pai’daly is, ekins’i – назначение - men bolg’an bolystar halyqqa mindetti bolmas edi, ulyqtarg’a mindetti bolmas edi, ulyqtarg’a mindetti bolar edi.
Y’a’ ja’ne назначение qylg'anda tergey'i, suray'y barlyg'yna qaramasa, o'tirik aryz bery's'iler azai'ar edi, ba'lki jog'alar edi. Y’a’ ja’ne a’rbir bolys elde старшина basy bir bi’ sai’lang’andyq, bul halyqqa ko’p zalal bolg’andyg’y ko’rinip, synalyp bilindi. Bul bi’lik degen bizdin’ qazaq is’indegi a’rbir sai’lang’an kisinin’ qolynan kelmei’di. Bug’an buryng’y “Qasym hannyn’ qasqa jolyn, Esim hannyn’ eski jolyn”. A’z Ta’y’ke hannyn’ Ku’l to’benin’ basynda ku’nde ken’es bolg’anda “Jeti jarg’ysyn” bilmek kerek. A’m, eski so’zderdin’ qai’sysy zaman o’zgergendikpenen eskirip, bul jan’a zamang’a kelispei’tug’yn bolsa, onyn’ ornyna tatymdy tolyq bi’lik s’yg’aryp, to’ley’ salarg’a jararlyq kisi bolsa kerek edi, ondai’ kisi az, i’aki’ tipti joq.
Buryng’y qazaq jai’yn jaqsy bilgen adamdar ai’typty: “Bi’ ekey’ bolsa, day’ to’rtey’ bolady” dep. Onyn’ ma’nisi – taq bolmasa, jup bi’ler talasyp, day’ ko’bei’te beredi degenmen ai’tylg’an so’z. O’i’tip bi’ ko’bei’tkens’e, a’rbir bolys elden tolymdy - bilimdi u’s’ - aq kisi bi’likke jyl kesilmei’ sai’lansa, olar tu’sse, jamans’ylyg’y a’s’kere bilingendikpenen tu’sse, a’i’tpese tu’spese. Ol bi’lerge day’ger adamdar qalmai’, ekey’i eki kisini bi’likke tan’dap alyp, u’stine birey’di посредник - ke sai’lap alyp, bite berse; eger og’an da yntymaqtasa almasa, bag’anag’y u’s’ bi’din’ alyp, i’aki’ jerebemen sai’lap alyp ju’ginse, sonda day’ uzamai’ bitim bolar edi.

a’zirlegen
Begimhan KERIMHANULY
Qazaqstan Jy’rnalister Odag’ynyn’ mu’s’esi

Hakim Abai’dyn’ qara so’zderi. U’s’ins’i so’z. жүктеу
Кері қайту
Пікірлер: 0
Пікір білдіру
Ақпарат
Қонақтар,тобындағы қолданушылар пікірін білдіре алмайды.
Абайдың қара сөздері, Ашық сабақ, Бастауыш, Информатика, Мақала, Мұқағали Мақатаевтың өлеңдері, Ресей, Русский язык, Сабақ жоспары, Тәуелсіздік, Физика, Химия, абай құнанбаев қара сөздері, абай құнанбайұлының қара сөздері, ана тілі, ағылшын тілі, бала-бақша, балабақша, бастауыш сынып, баяндама, биология, география, дүниетану, жыр, математика, нақыл сөздер, презентация, сайыс, сайыс сабақ, сценарий, тарих, тақпақ, технология, тәрбие сағаты, Қазақ әдебиеті, Қазақстан, қазақ тілі, қазақ тілінен сабақ жоспары, қысқа мерзімді жоспар, өлең

Барлық тегтерді көрсету
×